زمان مطالعه: ۹ دقیقه

به گزارش خبرنگار عترتنا؛ کفاره روزه جریمه‌ای است که در ازای باطل کردن روزه‌های ماه رمضان، روزه نذر شده و نیز قضای روزه ماه رمضان پس از اذان ظهر در زمان معین، بر عهده مکلف می‌آید. کفاره روزه در صورتی واجب می‌شود که روزه‌دار بداند آنچه انجام می‌دهد، از مبطلات روزه است.

بنابراین با توجه به اهمیت دانستن احکام کفاره روزه و چگونگی وجوب و پرداخت آن در آستانه ماه مبارک رمضان حجت الاسلام والمسلمین «سید مهدی توکل» کارشناس احکام و محقق حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با عترتنا به تشریح این موضوع پرداخت. در ادامه مشروح این گفت‌گو را بخوانید.

عترتنا: به عنوان سؤال اول تعریفی ساده و شفاف از کفاره روزه را بیان کنید که عامه جامعه با این موضوع آشنا شوند و به طور شفاف بدانند منظور از کفاره روزه چیست و میزان و مقدار آن چه هست؟

در مورد افرادی که به هر عذری ایامی از ماه رمضان یا کل آن را روزه نگرفتند، حکم این است که قضای روزهای فوت شده را حتما باید تا قبل از ماه رمضان سال آینده بگیرند. یعنی ماه رمضان که تمام شد یازد ماه فرصت دارند که قضای این روزها را به جا یباورند و زمانش هم محدود به این یازده ماه است.

میزان و مقدار کفاره روزه

اگر افراد در طول این یازده ماه این روزه‌های قضا را نگرفتند، یک کفاره دیگر به گردن آن‌ها می‌افتد که عبارت است از یک مد طعام که طعام هم شامل گندم، یا جو، یا برنج، یا نان، یا ماکارونی است که در واقع ۷۵۰ گرم باید از هر کدام از این موارد باشد.

به این مثال دقت کنید؛ مثلا کسی در ماه رمضان مسافرت رفته است و یک روز را روزه نگرفته و این فرد عذر شرعی دارد که چون در سفر بوده نمی‌توانسته روزه بگیرد. حالا ماه رمضان که تمام شد در ایامی که می‌تواند در طول این یازده ماه باید روزۀ قضای این روز را بگیرد که یک روز را باید به نیت قضای این روز روزه بگیرد.

اما اگر به ماه رمضان رسید و قضای این روزه را در طول این یازده ماه انجام نداد یک کفاره دیگر بر گردن دارد که ۷۵۰ گرم غذای رایج مردم است که گفته شد. این حکم اول است، اما اگر تا قبل از ماه رمضان سال آینده این یک روز را روزه گرفت دیگر کفاره به گردن او نمی‌آید.

عترتنا: لطفا درباره کفاره عمد و غیر عمد توضیح دهید که در چه موقع کفاره عمد یا غیر عمد به گردن مکلفین می‌آید؟

کفاره قضای نمودن عمدی روزه ماه رمضان

افرادی هستند که نعوذ بالله عمدا ماه رمضان را روزه نمیگیرند، که این افراد یک کفاره عمد به گردن آن‌ها می‌آید که باید ۶۰ روز را روزه بگیرند و یا به ۶۰ فقیر اطعام دهند و از آن طرف روزه‌هایی را هم که قضا کردند را باید بگیرند.
یعنی به ازای هر روز که روزه نگرفتند باید ۶۱ روز روزه بگیرند. به این معنا که یک روز روزه به خاطر قضای آن روز و ۶۰ روز هم روزه دیگر به خاطر قضا نمودن عمدی روزه ماه مبارک رمضان یا اینکه ۶۰ نفر فقیر را اطعام دهد.

این کفاره که همان ۶۰ روز قضا یا ۶۰ مسکین غذا دادن است، زمان ندارد و تا هر وقت عمرش باقی است فرصت دارد، اما آن را به تاخیر نیندازد. اما آن روزه‌هایی را که قضا نموده باید تا قبل از ماه رمضان سال بعد قضای آن را به جا بیاورد.

حتی در افطار عمدی ماه رمضان هم جاری است به همین خاطر اگر کسی یک سال گذشت و ماه رمضان سال آینده بیاید و یک روز روزه را که عمدا ترک کرده و تا رمضان سال آینده هم هیچ کدام را نگرفته کفاره که وقت ندارد هر زمان می‌تواند، اما اگر به ما رمضان سال بعد رسید و روزه قضا را نگرفت هم باید یک روز روزه قضا را بگیرد، و هم باید یک کفاره که همان ۷۵۰ گرم غذا است را بدهد و هم آن ۶۰ روز روزه و یا ۶۰ روز غذا به مسکین به گردن او است.

پس اگر تا ماه رمضان سال بعد روزه قضا شده عمد را نگرفت این سه عمل به گردن او می‌آید.

نکته‌ای درباره کفاره عمد

همانطور که گفته شد کفاره اگر به صورت عمد باشد علاوه بر اینکه همان روزهایی که روزه نگرفته باید قضا کند علاوه بر آن باید به تعداد هر روز ۶۰ روز روزه بگیرد یا ۶۰ فقیر را اطعام بدهد.

مثلا دقت کنید یک نفر دو روز از ماه رمضان را روزه نگرفته است باید این دو روز را قضا کند و دو روز روزه قضا بگیرد و حتما هم باید تا قبل از ماه رمضان سال قبل باشد اما دو تا ۶۰ روز هم به گردن او می‌افتد که باید حتما ۳۰ روزش پشت سر هم باشد و ۳۰ تای دوم لازم نیست پشت سر هم باشد یا می‌تواند ۶۰ مسکین را طعام بدهد.

نکته‌ای درباره کفاره غیر عمد

کسی که عذرشرعی برای روزه گرفتن داشت مثلا پیرمرد و یا مسافر یا مادر شیردهنده است که نتوانسته بگیرد اینها تنها چیزی به عهده دارند قضای همان روز است که تا قبل از ماه رمضان سال بعد حتما بگیرند که اگر نگیرند باید روزی ۷۵۰ گرم طعام را بدهند.

وضعیت افطار کردن روزۀ قضا

و نکته دیگر در بحث روزه قضا، افطار کردن روزه است که اگر تا قبل از ظهر تصمیم گرفت افطار کند می‌تواند اما اگر ظهر بگذرد اجازه افطار را ندارد، که اگر بعد از ظهر افطار کند مرتکب عمل حرامی شده است.

کیفیت پرداخت کفارات عمد

کفاره‌های عمد ماه رمضان که همان ۶۰ مسکین طعام است و اگر روزه بگیرد که روزه مشخص است باید ۶۰ روز روزه بگیرد اما اگر بخواهد ۶۰ مسکین طعام دهد برای هر مسکین ۷۵۰ گرم غذا باید آماده کند و هر فرد را هم یک مرتبه سیر کند.
مثلا نمی‌تواند غذای ۶۰ روز را به یک نفر بدهد اما باید به ۶۰ نفر افراد مختلف بدهد یا می‌تواند اگر یک نفر چند عائله را دارد به تعداد آن عائله می‌تواند به او بدهد.

عترتنا: گاهی اوقات پیش می‌آید که مکلفین درباره تعداد روزهای قضا شده شک پیدا می‌کنند و نمی‌دانند چند روز روزه قضا بر عهده آن‌ها است یا اینکه در ماه‌های رمضان سال‌های قبل روزه قضا دارند و نمی‌دانند ابتدا کدام سال را قضایش را بگیرند، در این وضعیت این افراد باید چکار کنند؟

شک در تعداد روزهای قضای شده

افرادی هستند که می‌دانند که چند روزی از ماه رمضان را روزه نگرفتند ولی نمیدانند چند روز بوده و شک دارند و بررسی هم کرده‌اند و به نتیجه نرسیدند، برای این افراد همان مقدار روزهای کمتر کافی است.

ندانستن تعداد روزه‌های قضا شدن و نیت آن

نکته دیگر که زیاد سوال می‌شود این است که فردی نمی‌داند چند روز روزه به گردنش است بعد این افراد باید به قصد قربت مطلق نیت کنند که اگر روزه‌ای به گردن من بود این روزه‌ها به پای من حساب شود در این صورت حساب می‌شود.
ولی اگر یک فردی روزه نیت مستحبی بکند و بعد با خبر شود که چند روز روزه قضا به گردنش بود کفایت نمی‌کند، چون این نیت نیت روزه مستجبی است و نمی‌شود، اما اگر نیت کند اگر روزه قضایی دارم این جایگزینش شود می‌شود.

قضای روزه ماه‌های رمضان گذشته

مسئله بعد این است که فردی چند ماه رمضان بر او گذشت و از هر کدام چند روزه را نگرفت حالا که ماه رمضان تمام شده تصمیم دارد آن روزه‌ها را بگیرد.

حالا آن روزه‌هایی قضا شده‌ای که مربوط به ماه رمضان قبل بوده که باید علاوه بر گرفتن روزه قضای آن باید برای هر روزه کفاره ۷۵۰ گرم طعام را پرداخت کند.

اما حالا می‌خواهد بعد از این ماه رمضان تا ماه رمضان سال بعد این روزه‌ها را بگیرد اینجا اولویتی در روزه‌های قضا شده در ماه‌های رمضان قبل نیست که مثلا اول روزه‌های قضا شده ماه رمضان سال قبل را بگیرد یا روزه‌های قضا شده ماه رمضان دو سال قبل، پس هر نیتی کند صحیح است و ترتیب سال لازم نیست.

می‌توان ماه رمضان آخر را اول بگیرد یا ماه رمضان قبلی را اول بگیرد، ولی اگر مدت زمانش به حدی کم شود مثلا از ماه رمضان‌های قبل ۴ روز قضا دارد و از ماه رمضان‌های سال‌های قبل ده روز قضا دارد و در این فرصت یازده ماه روزه نگرفته و الان فقط ۴ روز به ماه رمضان جدید فرصت است، در اینجا باید حتما نیت کند که ۴ روزه قضای شده ماه رمضان سال قبل را بگیرد.

پس در اینجا اگر زمان داشته باشد اولویت ندارد اما اگر وقت کم شود و فقط به مقدار ماه رمضان آخر برسد باید فقط قضای ماه رمضان سال قبل را بگیرد که اگر نگیرد باید بابت هر روز کفاره روزی ۷۵۰ گرم طعام را بدهد.

این نکته هم اضافه کنم اگر شما چندین روزه قضا از سالهای قبل را دارید حتما لازم نیست که سال آن را نیت کنید. مثلا کلا ۲۰ روز روزه به گردن دارد از سالهای گذشته اینجا لازم نیست نیت کنید که مربوط به کدام سال بوده است، فقط تنها چیزی که باید دقت کنید این است که حتما در بازه زمانی تا ماه رمضان سال آینده باید حتما قضاهای ماه رمضان سال قبل را بگیرد که اگر نگیرد هم عمل حرامی انجام داده و هم اینکه کفاره به گردن او می‌افتد، اما ماه رمضان‌های سال قبل هر جوری بوده گذشته است و کفاره هر روز بر عهده او است ولی این آخری چون وظیفه شرعی به گردن دارد باید اول این روزه‌ها را بگیرد.

عترتنا: آیا برای پرداخت کفاره شارع مقدس زمان خاصی را مشخص کرده است؟

زمان پرداخت کفاره

کفاره را هر وقت فرصت کرد می‌تواند بدهد حتی اگر ۱۰ یا ۳۰ سال یا بیشتر بگذرد اما قضای آن روز را حتما باید تا قبل از ماه رمضان سال قبل بدهد و اگر یک ماه رمضان از آن گذشت می‌تواند تا آخر عمرش قضای آن روزه را انجام دهد و به تعداد هر روز نگرفت همان کفاره ۷۵۰ گرم اطعام هم اضافه می‌شود.

البته لازم هم نیست که عینا گندم یا جو یا نان یا… به فقیر بدهد اگر می‌داند که فقیر با پول آن می‌رود اینها را تهیه می‌کند کفایت می‌کند و می‌تواند پول آن را به فقیر بدهد.

ضمنا الان دفاتر مراجع معظم تقلید این پول را قبول می‌کنند و خودشان به عنوان وکیل به همان اندازه اینها را می‌خرند وبین فقرا تقسیم میکنند. و می‌توان به دفاتر مراجع مراجعه کرد که کفاره عمدی یا غیر عمدی این سال چقدر است و به دفاتر مراجع خود آن را پرداخت کنید.

بنابراین پرداخت کفاره زمان خاصی ندارد و هر زمان که فرد فرصت کرد می‌تواند بدهد اما اولویت این است که هر چه زودتر بدهد بهتر است تا این دین به گردن او نباشد.

عترتنا: برخی افراد به علت بیماری یا کهولت سن توان روزه گرفتن را ندارند و یا اینکه در ماه رمضان بیمار می‌شوند، این دسته از مکلفین هم باید کفاره بدهند؟

نکته‌ای درباره وضعیت قضای روزه بیماران

افرادی که مبتلا به بیماری می‌شوند که چند روز از ماه رمضان را نمی‌توانند روزه بگیرند در حالت عادی اگر ماه رمضان تمام شد و بیماری خوب شد باید تا قبل از ماه رمضان سال قبل روزهای قضا شده را ادا کرد.

اما به هر دلیلی این بیماری خوب نشد و تا ماه رمضان سال آینده هم ادامه داشت سی روز یا کمتر نتوانست بگیرد قضای ماه قبل از او ساقط می‌شود و دیگر لازم نیست بگیرد فقط باید به مدت هر روز یک مد طعام را به عنوان کفاره بدهد که کفایت میکند.

اما اگر این بیماری تا ماه رمضان سال بعد ادامه داشت و به محض شروع ماه رمضان سال جدید این بیماری تمام نشد به محض شروع ماه رمضان قضای این مدت سال قبل از او ساقط می‌شود ولی کفاره هر روز بر عهده او است.  ولی اگر در قبل از ماه رمضان عذرش برطرف شد باید روزه‌هایش را بگیرد.

کفاره افراد سالمند

نکته آخر افرادی که به دلیل کهولت سن بیماری خاصی ندارند اما روزه به آن‌ها فشار می‌آورد این افراد از روزه معاف هستند و علی القاعده تا سال بعد هم توان ندارند پس قضایی به گردنشان نمی‌آید اما باید یک مد طعام را به عنوان کفاره بپردازند.

عترتنا: برخی افراد به علت جهالت در احکام و ندانستن حکم شرعی روزه آنها باطل شده است، آیا این افراد هم باید به خاطر باطل شدن روزه کفاره بدهند؟

باطل شدن روزه به خاطر ندانستن احکام آن و نحوه قضای آن

یک سری از ریزه کاری‌های روزه را افراد با خبر نیستند و کاری می‌کنند که روزه باطل می‌شود و به هر دلیلی احکام روزه را با خبر نیستند، این افراد وقتی از احکام با خبر شدند لازم است کفاره بدهند ولی باید قضا آن روزها را بگیرد.

مثلا فردی است که نمیداند ماه رمضان سرم قندی استفاده کند روزه‌اش باطل می‌شود، چون جهالت داشت و نمی‌دانست و بعدها با خبر شد چون از روی جهل بوده فقط همان قضای آن روز کافی است.

همینطور درباره دخترهای تازه به سن تکلیف رسیده که روزه می‌گیرند و بی‌حال می‌شوند اگر واقعا اینطور است لازم نیست روزه بگیرند، یا همان چند روز که نمی‌توانند نگیرند و تا ماه رمضان سال بعد قضای آن را بگیرند.

عترتنا: سؤالی که زیاد در جامعه مطرح است وضعیت روزه‌های قضای خانم‌های شیرده یا حامله است، این دسته از خانم‌ها چه وضعیتی در بحث کفاره دارند؟

وضعیت کفاره روزه خانم‌های شیرده

مسئله آخر که کمتر افراد با خبر هستند که زیاد تاکید می‌کنم درباره خانم‌هایی که به بچه شیر میدهند است، اینها بعضی وقت‌ها می‌گویند اگر در این وضعیت روزه بگیرند هم خودشان اذیت می‌شوند و هم بچه شیر ندارد.

اگر مادر خودش صدمه می‌بیند و شیر به بچه می‌تواند برساند در این صورت فقط قضا به گردنش می‌افتد که هر وقت فرصت کرد وقتی خوب شد قضای آن را به جا بیاورد. اگر تا ماه رمضان سال بعد همچنان شیر می‌داد و توان روزه را نداشت دیگر چاره‌ای نیست و می‌تواند بعد از ماه رمضان سال بعد به هر صورت قضا کند. این مثل بیماری ادامه دار نیست این روزه‌های بر اثر شیردهی به گردن مادر است.

دوم اینکه اگر روزه را افطار میکند به خاطر ضرر به فرزندش باشد یا جنین درشکمش است در اینجا علاوه بر قضا کردن باید به خاطر هر روز یک مد هم کفاره بدهد.

اگر هم بچه به هر دلیل وضعیتش خوب شد و خوف شیر دادن نبود و عذرش بر طرف شد باید تا قبل از ماه رمضان سال بعد روزه را بگیرد که اگر نگرفت یک کفاره هم به گردنش می‌افتد.

باز مجدد این مسئله را توضیح می‌دهم. صورت اول مادر اگر می‌بینند بخواهد روزه بگیرد ضرر به خودش می‌رسد ولی شیر کافی دارد در این صورت فقط مادر باید قضا را به جا بیاورد و اولویت هم این است تا قبل از ماه رمضان سال بعد این حکم اول است.

دوم اما اگر روزه میگیرد به خودش ضرر نمی‌رسد اما به جنین یا بچه شیر خوار ضرر می‌رسد در اینجا علاوه بر قضا برای هر روز یک مد طعام هم برای فقیر کنار بگذارد.

سوم اگر عذری برای مادر نبود تا قبل از ماه رمضان سال بعد باید بگیرد اما اگر مشکل ادامه داشت که هیچ اما اگر عذرش برطرف شد و روزه نگرفت علاوه بر روزه کفاره هم باید بدهد.

نتیجه اینکه افرادی که برای ضرر بچه روزه نمیگرند یک روزه و یک کفاره باید پرداخت کنند و اگر تا ماه رمضان سال بعد خوب شد و نگرفت علاوه بر قضا و کفاره یک کفاره تاخیر هم به گردن او می‌آید.

*اختصاصی عترتنا

پایان پیام/.

شبکه های اجتماعی عترتنا: کانال تلگرام  / کانال ایتا  / کانال سروش  / پیچ اینستاگرام