زمان مطالعه: ۴ دقیقه

به گزارش عترتنا؛جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست؛ استاد درس خارج حوزه علمیه قم، با محوریت تفسیر سوره حمد درباره حسابرسی و محاسبه دقیق روز قیامت، صبح امروز شنبه ۱۵ مهرماه، در فضای مجازی منتشر شد. در ادامه گزیده مباحث این جلسه را می‌خوانید؛

منظور از یوم الدین/ روز قیامت روز جزا و محاسبه دقیق

گفت‌وگوی ما درباره آیه «مالک یوم الدین» بود و آخرین بحثمان این بود که آیا «دین» در این آیه به معنای جزا و محاسبه است و روز قیامت را چون روز جزا و محاسبه است، یوم الدین می‌نامند یا دین را به همان معنایی که بارها در قرآن آمده است و به معنای شریعت و آیین است معنا کنیم؟

شاید سوال شود چرا به قیامت روز دین به معنای دین اسلام گفته می‌شود؟ جهتش این است تنها جایی که دین حاکمیت علی الاطلاق دارد آخرت است. اگر دین را به معنای قانون بگیریم حاکمیت قانون در آخرت محقق می‌شود. کجا مثل قیامت دین حاکم است؟ در دنیا فی الجمله دین حاکم است ولی بالجمله حاکم نیست. پس تنها جایی که دین حاکم است قیامت است.

ممکن است کسی بگوید خیلی از اهل لغت دین را به معنای مجازات و محاسبه گرفتند. پاسخ ما این است گاهی احساس می‌شود کتب لغت در برخی واژه‌ها متاثر از فرهنگ دینی شده است یعنی برخواسته از عربی خالص نیست. آیا شما اینجا احتمال نمی‌دهید آقایان دیدند معنای آیین برای یوم الدین مناسب نیست لذا گفتند یکی از معانی دین مجازات است این آیه هم شاهد آن است. این نکته کلیدی است اختصاص به یک کلمه هم ندارد بلکه هر وقت لغتی از قرآن ترجمه می‌شود باید ببینیم در غیر قرآن چه معنایی دارد.

پیام تربیتی سوره حمد

من چند نکته دیگر درباره آیه عرض کنم. یک نکته درباره چینش آیه است؛ آیه اول این سوره درباره بحث تربیت است. اساسا عرض کردیم پیام این سوره یک پیام تربیتی است. وقتی بحث تربیت هست از ذکر مبدا شروع می‌شود، به ذکر معاد ختم می‌شود. این دقیقا همان نقطه‌ای است که هم عامل خوشبختی بشر است، هم عامل بدبختی بشر. اگر انسان متوجه این دو باشد خوشبخت است، اگر غافل از این دو باشد بدبخت است.

نکته دیگر اینکه خداوند در این سوره از رحمت شروع می‌کند ولی با رحمت تمام نمی‌کند. در سال گذشته گفتیم تربیت خدا بر اساس حکمت است. اگر آیینی فقط رحمت باشد مثل همین دینواره‌های بشری می‌شود، اگر هم فقط بخواهد حساب و مجازات باشد حکمت نیست. ما باید دقت داشته باشیم روی این خط اعتدال بایستیم و افراط و تفریط نداشته باشیم.

نکته دیگر که خوب است یادآور شوم این است؛ راجع به این آیه روایتی نقل شده است مبنی بر اینکه امام سجاد(ع) وقتی به این آیه می‌رسیدند این آیه را تکرار می‌کردند تا حدی که انگار می‌خواست جان بدهد. در جایی خواندم حضرت شصت مرتبه آیه را تکرار می‌کردند.

محاسبه قیامت دقیق است

مطلب دیگری که اینجا داریم این است که طبق این آیه باید بفهمیم محاسبه قیامت دقیق است. این از نکاتی است که گاهی به آن توجه نمی‌شود. آنقدر از عفو و رحمت خدا می‌شنویم برخی گمان می‌کنند محاسبه خدا سهل‌انگارانه است. از این آیه استفاده می‌شود حساب دقیق است. اولا محاسب خدا است، اگر خدا کاری انجام دهد کار را درست انجام می‌دهد. پس اگر خدا بخواهد حساب کند حسابش دقیق است. ثانیا چون روز قیامت روز قانون است پس حساب دقیق است. این هم از نکاتی است که از آیه استفاده می‌شود.

باید ذهنیت مردم را درست کرد. این ذهنیت که خدا در حسابش مو را از ماست نمی‌کشد و چشم‌بسته است درست نیست. شما روایات را نگاه کنید. حساب به قدری دقیق است که جناب موسی هم دستش خالی می‌شود. در روایت آمده است به موسی خطاب شد آیا برای من هم کاری کردی؟ حضرت موسی پاسخ داد بله، زیاد کار کردم، نماز خواندم، روزه گرفتم، صدقه دادم. خداوند فرمود: نماز را خواندی که حجت داشته باشی، روزه هم سپر تو در برابر بلاها بود، صدقه هم سایه‌ای برای تو است، پس برای من چکار کردی؟ پس محاسبه خداوند اینگونه است و دقیق است. البته ممکن است پس از حساب بارش رحمت شروع شود؛ البته اگر حکمت اقتضا کند.

چهار نمونه از قانون گذاری و شیوه اسلام

اصولا ما چهار رقم قانون‌گذاری داریم. یک رقم این است؛ کسانی هستند که قانون را خشن قرار می‌دهند، اجرا را هم سخت می‌گیرند. ممکن است یک دیکتاتور قانون سخت بگذرد و بر اجرای آن نیز سخت بگیرد. برخی مکاتب و اشخاص قانونشان ملایم است، اجرایش هم ملایم است. برخی دینواره‌ها قوانین بسیار مختصری دارند و بر اجرای آن سهل‌گیر هستند. شکل سوم قانون سخت و اجرای آسان است. در کشور خودمان برخی قانون‌ها خیلی سخت است مثل همین قانون مالیات، ولی در اجرای آن سختگیری نمی‌شود. شکل چهارم قانون مطبوع و آسان است ولی حساب و کتاب دارد. اسلام مورد چهارم است. هیچ قانونی از قوانین اسلام سخت نیست ولی وقتی تصویب می‌شد باید اجرا شود. احکام اسلام ترخیص دارد ولی تعطیل ندارد. بحث ما درباره سوره حمد به پایان رسید.

*ایکنا