زمان مطالعه: 4 دقیقه

به گزارش خبرنگار عترتنا؛ آیت‌الله «محمدصالح کمیلی خراسانی» شامگاه یکشنبه ۱۷ دی‌ماه در ادامه سلسله مباحث اخلاقی با محوریت شرح کتاب چهل حدیث امام خمینی (ره) در مسجد سلماسی قم در شرح حدیث اول این کتاب با اشاره به اهمیت جهاد نفس گفت: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) سپاهی را از مدینه منوره به جنگ اعزام کرد. وقتی برگشتند فرمود: مرحبا به مردمانی که جهاد اصغر را گذراندند؛ ولی جهاد اکبر همچنان بر عهده آنان باقی‌مانده است. عرض شد: ای رسول خدا! جهاد اکبر چیست؟ حضرت فرمودند: جهاد با نفس اماره و خواسته‌های نفس!

اهمیت جهاد نفس و مهم بودن تزکیه و تهذیب

استاد اخلاق و عرفان ضمن تأکید بر تهذیب اخلاق گفت: مسئله تزکیه نفس و تهذیب اخلاق یک مسئله بسیار مهم در سیر و سلوک الی الله است. چقدر جهاد لازم دارد تا انسان به درون خودش برود؛ تزکیه و تهذیب اخلاق کند و مراتبی از نفس را پشت سر بگذارد و در نهایت به وادی معرفت پای بگذارد. این یک جهاد بسیار بزرگ، طولانی و همیشگی است. انسان همیشه با دشمن نفس، وساوس شیطانی و نفسانی درگیر است.

وی ادامه داد: حضرت امام می‌فرماید: «بدان که انسان اعجوبه‌ای است دارای دو نشئه و دو عالم: نشئه ظاهریه ملکیه دنیویه که آن بدن او است، و نشئه باطنیه غیبیه ملکوتیه که از عالم دیگر است.»؛ انسان در میان مخلوقات الهی یک مخلوقِ برجسته و عجیبی است؛ او علاوه بر این دنیا برای آخرت، عالم غیب و ملکوت الهی نشئت می‌گیرد.

اهمیت سلامتی جسم برای اهل سلوک/توصیه مشهور آیت‌الله قاضی

آیت‌الله کمیلی خراسانی جسم را مرکب روح دانست و اظهار کرد: نشو و نمو انسان از طریق باطن و قلب است؛ لذا بدن برای نشئه ظاهریه ملکیه این دنیاست و مرکبی برای روح است. همان‌طوری که روح باید تعالی کند، این مرکب هم باید به همراه روح در توان، قدرت، نشو و نمو باشد؛ لذا باید ملاحظه بدن و جسم را کرد و در مسئله صحت، عافیت و سلامتی جسم تقصیر و کوتاهی ننمود؛ چون آدمی با همین بدن در باطن سیر می‌کند.

وی با اشاره به توصیه مشهور آیت الله قاضی افزود: یک نقل مشهوری از مرحوم میرزا علی آقا قاضی (رضوان الله علیه) است که بدن سالک، حکم اسب و مرکب را برایش دارد. هرچه بیش‌تر به آن خدمت کند بیش‌تر می‌تواند از آن بهره‌برداری کند. اگر سالک به آن رسیدگی نکند و در حقش اجحاف نماید این مرکب او را به مقصد نخواهد رسانید.

وی افزود: سفر انسان در گذشته از طریق اسب، شتر و قاطر بود و در زمان حاضر نیز وسایل جدیدی جایگزین شده که همه به رسیدگی و تجهیز نیازمند است؛ مخصوصاً اگر سفر طولانی در پیش است. سفر روحانی نیز یک سفر طویلی است که سال‌ها زمان می‌برد؛ لذا سلامتی بدن و اعتدال مزاج امری ضروری برای اهل سلوک است؛ چون اگر سالک بیمار شود از وظایف سلوکی‌اش باز می‌ماند.

مراتب نفس و غیوبات سبعه

این استاد عرفان اسلامی با اشاره به مراتب نفس گفت: انسان عهده‌دار دو وظیفه است. یکی وظیفه بدنی و جسمی که مربوط به این دنیاست و دیگری وظیفه روحی و باطنی که به سیر الی الله مرتبط است. نفس انسان از عالم غیب و ملکوت بوده و دارای مقامات و درجاتی است که به طریق کلی به هفت، چهار، سه و بعضاً به دو قسمت، تقسیم‌بندی شده است. سالک می‌خواهد نفسش را تربیت و باطنش را تزکیه کند و خود را به مقام علیین برساند. این یک جهاد اکبر است و سختی، مشقت و مجاهدات دارد.

وی با اشاره به غیوبات سبعه گفت: در عالم غیب و باطن از منظر علمای اخلاق و عرفان، هفت مرتبه داریم. مراتب وجودی نفس سالک عبارتند از: نفس، عقل، قلب (البته برخی قلب را قبل از عقل دانسته‌اند)، روح، سرّ، خفی، اخفی. آن‌هایی که اهل سیر و سلوک هستند متوجه این معانی می‌شوند.

وی با اشاره به تقسیم‌بندی دیگر نفس اظهار داشت: گروهی از اهل حکمت، فلاسفه، کلام ملاصدرا و بوعلی سینا و … نفس انسانی را به چهار وجه تقسیم می‌کنند. «صدر المتألهین نفس انسان را به سرّ و علن و هر یک از این دو را به ظاهر (سرّ ظاهر و سرّ باطن) و باطن (علن ظاهر و علن باطن) تقسیم می‌کند که می‌تواند چهار مرحله برای نفس محسوب شود». یعنی یک اموری در انسان به‌صورت امور سرّی، پنهانی و درونی بوده که ریشه‌های آن در باطن است و یک اموری در علن و آشکار است که با عالم ظاهر سر و کار دارد.

این مؤلف حوزوی افزود: عده دیگری برای نفس سه وجه قائل هستند. بوعلی سینا قوای نفس را به سه مرتبه نفس نباتی، نفس حیوانی و نفس انسانی تقسیم می‌کند. نفس اولیه انسان یک نفس نباتی است؛ چون تولید نطفه از مواد غذایی (گیاهان و …) است که پدر و مادر تغذیه نموده‌اند. سپس به نفس حیوانی تبدیل می‌شود و خصوصیات حیوانی در او پدیدار می‌شود تا در نهایت به نفس انسانی وارد می‌شود.

وی ادامه داد: حضرت علی (علیه‌السلام) در حدیث مشهور کمیل، نفس را به چهار مرتبه تقسیم‌بندی است. این‌ها به صورت جداگانه و مجزا نیست؛ بلکه مراتبی از نفس است. سیر روحی و معنوی در وجود انسان، مرتبه به مرتبه است؛ یعنی از یک‌مرتبه پایین به مرتبه بالاتر و همین‌طور ادامه پیدا می‌کند.

آیت‌الله کمیلی گفت: مقامات درونی و نشئه درونی از منظر گروهی دیگر به دو وجه تقسیم‌بندی می‌شود. نفس به ظاهر و باطن و یا به تعابیری دیگر مثل سرّ و علن، ملک (همین دنیا) و ملکوت (مراتب روحی و معنوی انسان)، دنیا و آخرت تقسیم‌بندی می‌شود.

وی ادامه داد: در ادامه حضرت امام می‌فرماید: «و از برای هر یک از مقامات و درجات آن جنودی است رحمانی و عقلانی که آن را جذب به ملکوت اعلی و دعوت به سعادت می‌کنند، و جنودی است شیطانی و جهلانی که آن را جذب به ملکوت سفلی و دعوت به شقاوت می‌کنند.». حضرت امام کتابی تحت عنوان «شرح حدیث جنود عقل و جهل» دارند. این دو جهت بنا به فلسفه و حکمتی در وجود انسان وجود دارد و باید این‌گونه باشد؛ باید «خیر و شرّ»، «معصیت و غیر معصیت» و «شیطان و عقل» وجود داشته باشد.

اهمیت وجود جهل و عقل در کنار هم برای قهرمان شدن انسان

آیت‌الله کمیلی خراسانی در پایان گفت: اگر این دو لشکر جهل و عقل وجود نداشته باشد و منازعه‌ای صورت نگیرد چگونه می‌توان قهرمان شد؟ مثلاً در ورزش کشتی، زمانی یک کشتی‌گیر عنوان قهرمانی کسب می‌کند که بر حریفش فایق آید. اگر جنود رحمانی غالب شود، انسان در زمره اولیاء الله است، و اگر جنود شیطانی و لشکر جهل غالب آید، انسان از اهل شقاوت و غضب است، و در زمره شیاطین و کفار و محرومین محشور خواهد شد.

*اختصاصی عترتنا

پایان پیام/.

شبکه های اجتماعی عترتنا: کانال تلگرام  / کانال ایتا  / کانال سروش  / پیچ اینستاگرام / آپارات