زمان مطالعه: ۷ دقیقه

 از برکات ماه رمضان این است که همه به خاطر خوردن سحری از خواب بیدار می شوند و در واقع توفیق درک سحر را در تمامی شب های ماه رمضان دارند.

به گزارش پایگاه تحلیلی عترتنا / دین و اندیشه: حجت‌الاسلام سید مهدی توکل، کارشناس مذهبی درباره اهمیت سحر و برکات و همچنین طلب نورانیت قلب در شرح دعای روز هجدهم اشاره نمود و سپس به شرح فرازهای این دعا پرداخت.

شرح دعای هجدهم ماه مبارک رمضان

اللَّهُمَّ نَبِّهْنِی فِیهِ لِبَرَکَاتِ أَسْحَارِهِ وَ نَوِّرْ قَلْبِی بِضِیَاءِ أَنْوَارِهِ وَ خُذْ بِکُلِّ أَعْضَائِی إِلَى اتِّبَاعِ آثَارِهِ یَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعَارِفِینَ؛ خدایا آگاهم نما در آن برای برکات سحرهایش، و روشن کن در آن دلم را به پرتو انوارش، و بکار به همه اعضایم به پیروی آثارش، به نور خودت ای روشنی بخش دل‌های حق شناسان.

اهمیت سحر و بهره مندی از برکات آن

حال و هوای این دعا به گونه ای عرفانی است. ابتدا از خداوند تقاضا می کنیم ما را از برکاتی که در سحرهای ماه رمضان وجود دارد آگاه سازد. (تا توان بهره مندی از آنها را داشته باشیم).

کلمۀ «سَحَر» در لغت به معناى «پوشیده و پنهان بودن» است و از آنجا که در ساعات آخر شب که نزدیک به روشنی هواست، به سبب تاریکی هوا، پوشیدگى خاصى بر همه چیز حکومت مى‏کند به آن زمان «سَحَر» می گویند.

البته پایان سحر معلوم است و همان زمانی است که هوا رو به روشنی می گذارد. ولی در آغاز آن ابهام وجود دارد ولی صحیح تر آن است که بر اساس روایات، «سَحَر» به یک سوم پایانى شب گفته می شود که هر قدر به پایان آن نزدیک تر شویم، فضیلت آن بیشتر می شود به همین دلیل سفارش شده است که نماز شب را زمانی بخوانند که پایان آن به نافلۀ نماز صبح و سپس نماز صبح متصل شود.

به هر حال، از برکات ماه رمضان این است که همه به خاطر خوردن سحری از خواب بیدار می شوند و در واقع توفیق درک سحر را در تمامی شب های ماه رمضان دارند. سحری خوردن چون به نیّت توانایی بر روزه گرفتن است خود یک عبادت محسوب می شود و چه خوب است که انسان زمانی برای سحری بیدار شود که بعد از آن فرصت کافی برای خواندن نماز شب که یازده رکعت هست را نیز داشته باشد.

عبادت و استغفار در سحرگاهان

خداوند در قرآن هنگامی که صفات متقین را بیان می کند می فرماید: آنها در سحرگاهان به درگاه خداوند روی آورده طلب استغفار می کنند: «وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» (ذاریات / ۱۸)

فضیلت استغفار و عبادت در سحر برای این است که:

در آن زمان آرامش و سکوت خاصی وجود دارد و عواملی که موجب حواس پرتی انسان می شود در آن کمتر است.

انسان از کارهای روزمره و دغدغه هایی که برای آنها دارد فارغ است و می تواند توجه بیشتری به عبادت داشته باشد.

چند ساعتی استراحت کرده است نشاط خاصی برای عبادت در او وجود دارد. (به همین دلیل، بسیاری از علما و دانشمندان این موقع را برای حل مسائل و بحث های دقیق انتخاب می کردند).

از آنجا که افراد، غالبا در خواب هستند، عمل انسان با خلوص بیشتر و به دور از ریا و جلب نظر همراه می باشد.

ترک لذت خواب به خاطر خدا برای کسانی که لذت آن را حس کرده باشند معنویت عجیبی به همراه دارد. زیرا انسان می تواند به خداوند بگوید که به سبب اینکه محبت او در دلش بیشتر از هر چیز دیگری بود محبت و لذت خواب را کنار گذاشته است و چه خوب است که انسان هر گناهی را که ترک می کند در دل خودش با خدا این نجوا را داشته باشد که اگر این نبود که لذت با خدا بودن را بیشتر دوست می داشت به سمت گناه کشیده می شد. این درد و دل ها که از روی منت گذاشتن نیست نوعی نجوای عاشقانه با خداست که موجب تجدی عهد و پیمان های الهی و اطمینان قلب می شود.

امید اجابت دعا به هنگام سحر

جالب اینکه در همین سحرها دعای انسان بیشتر به اجابت نزدیک می شود همان گونه که امام صادق علیه السلام در روایتی از رسول خدا (ص) نقل می کند که فرمود: «خَیْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ الْأَسْحَارُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ فِی قَوْلِ یَعْقُوبَ ع- سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی وَ قَالَ أَخَّرَهُمْ إِلَى السَّحَرِ؛ بهترین وقتی که خداوند عز و جل را می خوانید هنگام سحرهاست. سپس رسول خدا (ص) این آیه را تلات فرمود که وقتی فرزندان یعقوب از کار خود پشیمان شدند و از پدر تقاضا کردند از خداوند برای آنها طلب مغفرت کند یعقوب فرمود: «در آینده از خدا برای شما طلب مغفرت می کنم» و مراد او این بود که طلب مغفرت را تا زمان سحر به تأخیر اندازد». (کافی، ج ۲، ص ۴۷۷، ح ۶.)

ضمنا باید توجه داشت که همان گونه که انسان ها به فکر سلامتی بدن خود هستند جای دارد که به فکر سلامتی روح خود نیز باشند و از غذای معنوی و با کیفیت برای روح خود استفاده کنند همان گونه که امام حسن علیه السلام در روایتی می فرماید: «عَجَبٌ لِمَنْ یَتَفَکَّرُ فِی مَأْکُولِهِ کَیْفَ لَا یَتَفَکَّرُ فِی مَعْقُولِهِ؛ عجب دارم از آنها که به غذاى جسم خود مى‏اندیشند؛ امّا به غذاى روح خود نمى‏اندیشند». (بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۱۸، ح ۴۳.) و عبادت در سحرگاهان از جمله غذاهای بسیار با کیفیت برای روح است.

طلب نورانی شدن قلب

آنگاه در بخش دوم دعا عرضه می داریم قلب ما را به روشنی نورهایی که در این ماه است منور فرماید.

جالب اینکه نور، خاصیت های منحصر به فردی دارد. از جمله اینکه همه چیز در دنیا از نور خورشید حیات دارد، با نور، گرما تولید می شود، با گرما آب دریا تبخیر شده و تبدیل به ابر و سپس باران می شود، سرزمین های تشنه سیراب می شوند و گیاهان می رویند، رودها تشکیل می شود و از آن برق تولید می گردد و به جانوران و انسان ها ادامۀ حیات می دهد. حتی گیاهان برای فتوسنتز به همین نور آفتاب احتیاج دارند و برکات متعدد دیگر. نور در حیات معنوی نیز به همین اندازه اهمیت دارد. حتی سرعت فوق العادۀ نور می تواند اشاره به این باشد که اگر نور الهی در قلب بتابد می تواند با سرعت بسیاری انسان را به خدا نزدیک سازد.

جالب اینکه خداوند خود را به عنوان نور معرفی می کند: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‏؛ خداوند نور آسمانها و زمین است». (نور / ۳۵). (البته نوری که ما مشاهده می کنیم نور مادی است که با نور بودن خداوند فرق دارد).

ثقل اکبر و اصغر هر دو نور هستند

ثقل اکبر که قرآن است و ثقل اصغر که اهل بیت می باشند همه نورند. خداوند در مورد قرآن می فرماید: «فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذی‏ أَنْزَلْنا؛ به خدا و پیامبرش و نورى که نازل کرده‏ایم ایمان بیاورید». (تغابن / ۸.)

در مورد اهل بیت هم در روایت آمده است خلقت آنها از نور است و همه نور واحد هستند: همان گونه که امام سجاد علیه السلام می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ‏ خَلَقَ‏ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِهِ‏ مِنْ‏ نُور؛ خداون محمد (ص) و علی (ع) و یازده نفر از اولاد او را از نور آفرید». (کافی، ج ۱، ص ۵۳۰، ح ۶.) به همین دلیل برای بهره مندی از این نورها، باید آیات قرآن و حتی روایات اهل بیت را با دقت مطالعه کنیم و از  تفسیرها و شرح هایی که برای آنها نوشته شده است استفاده کنیم.

ضمنا باید توجه داشت که در این بخش از دعا سخن از «انوار» است یعنی جنبه های مختلف نور مانند: نور هدایت، توفیق عمل صالح، قبولی اعمال، نزدیک به خدا، خروج از ظلمات و رهایی از صفات زشت و ناپسند و مانند آن.

تمامی اعضای بدن باید خدایی شود

آنگاه از خداوند می خواهیم که تمامی اعضای بدن ما را به سمت پیروی از آثارش بکشاند.

یعنی این نورانیت و آثار خیری که در این ماه وجود دارد در تمامی اعضای انسان وارد شود و آنها را نورانی و خدایی کند. به گونه ای که گوش، چشم، دهان و تمامی اعضای بدن همان کاری را انجام دهند که خدا راضی است. حتی عقل انسان نیز که از طریق عضوی که در سر است که همان مغز نامیده می شود به دست می آید خدایی شود به این گونه که و فکر انسان و حب و بغض او خدایی گردد؛ فقط برای خدا دوست داشته باشد و فقط به خاطر او دشمن بدارد.

عبارت «خُذْ» یعنی من را به این سمت بکشان حتی اگر به زور باشد به گونه ای که اگر من خودم در حالت عادی به چنین توفیقی دست نمی یابم خداوند به هر شکلی که می داند اقدام کند که من به این سمت کشیده شوم.

فقط خداوند می تواند قلب عارفان را نورانی کند

سپس در خاتمه خداوند را به این عنوان که فقط او می تواند قلب عارفان و کسانی که به معرفت او دست یافته اند را نورانی کند مورد خطاب قرار می دهیم.

واقعیت این است که هدف از خلقت جن و انس این است که خداوند را عبادت کنند: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ‏» (ذاریات / ۵۶) عبادت نیز بدون درک و شناخت خداوند که همان معرفت و عرفان است میسر نمی شود.

مراد از قلب در اینجا همان روح است که گاه از آن تعبیر به عقل نیز می شود. یعنی فقط خداوند می تواند روح انسان را نورانی کند. البته گاه انسان، عارف است ولی قلبش نورانی نیست به این گونه که عالِمی هست بی عمل، نه خودش از علم خود بهره می گیرد و نه حرف او در دل دیگران نفوذ می کند. ولی قلبی که نورانی است هم نور آن به اعضا سرایت می کند و همه بر اساس همان علم و معرفت، عمل نیز می کنند و هم نور آن به قلب دیگران وارد می شود و آنها را نیز نورانی می کند.

اما اینکه فقط خداوند می تواند قلب انسان های لایق را نورانی کند به این معناست که خداوند بر اساس رحمت عامه و فراگیری که دارد، آیات و نشانه های روشنی را در اختیار رهجویان قرار داده، پیامبران و امامان را فرستاده و عقل را در اختیار همه قرار داده، کسانی که بخواهند از این رحمت های فراگیر استفاده کنند و لیاقت خود را نشان دهند، خداوند نیز دستشان را می گیرد آنها را وارد وادی نور می کند و قلبشان را نورانی کرده آنها را مشمول رحمت خاصه و مخصوص خود قرار می دهد.

*اختصاصی عترتنا