زمان مطالعه: 5 دقیقه

به گزارش خبرنگار عترتنا؛آیت الله «محمدصالح کمیلی خراسانی» استاد اخلاق و عرفان اسلامی شامگاه یکشنبه ۳۰ مهرماه در جلسه چهل و نهم درس اخلاقِ خود که با موضوع شرح کتاب آداب الصلاه امام خمینی (ره) در مسجد سلماسی قم برگزار شد، با اشاره به آداب و اسرار عرفانی سجود گفت: باب ششم از کتاب شریف آداب نماز در مورد آداب و اسرار عرفانی سجود است. البته مقصود امام راحل سجودهای نماز است؛ اما خود سجده فی نفسه موضوعیت دارد هرچند در نماز نباشد.

اسرار عرفانی سجده

وی ادامه داد: برای نمازهای واجب و مستحبی یک رکوع و دو سجده وارد شده و تعدد سجده‌ها در هر رکعت مبین اهمیت سجود است؛ چون در سجود، خضوع و خشوع تامّی وجود دارد. در روایت آمده است نزدیک‌ترین و بهترین احوال بنده به خدا، حالت سجود است. یعنی انسان از طریق سجود می‌تواند خود را به خداوند نزدیک کند.

وی افزود: سجده‌های مستقلی از نماز همانند سجده شکر و سجده یونسیه وجود دارد. برای سجده شکر، ذکر «شکراً شکراً» از صد مرتبه تا بیش از هزار مرتبه وارد شده است.

ذکر مورد توصیه اساتید اخلاق و عرفان

آیت الله کمیلی به ذکر مورد توصیه اساتید اخلاق و عرفان اشاره و بیان کرد: یکی از دستورات اساتید اخلاق و عرفان به شاگردان خود مداومت همیشگی بر گفتن ذکر یونسیه در حال سجده است. قرآن کریم دعای حضرت یونس (ع) را در شکم ماهی چنین نقل کرده است: «لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ». مقصود از «مِنَ الظَّالِمِینَ»، خروج از ظلمت‌های نفس اماره و خروج از عالم نفس است. لذا چنین عبادتی مخصوصاً اگر به صورت همیشگی و طویل باشد چنین آثاری را با خود به همراه خواهد داشت.

موضوعیت داشتن سجده حتی بدون ذکر

این استاد حوزوی با بیان موضوعیت داشتن فعل سجده اظهار کرد: خود فعل سجود موضوعیت دارد حتی اگر بدون ذکر باشد. هرچقدر سجده طولانی‌تر شود اثرات معنوی، قربی و روحی آن بیش‌تر ادراک می‌شود. سجده‌های طولانی و گریه‌های پر سوز و گداز حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السلام) نیز معروف است؛ چنان‌چه در زیارت‌نامه حضرت آمده است: «حلیف السجده الطویله».

سجده شکر و آثار سجده طولانی

آیت الله کمیلی خراسانی درباره قسم دیگر سجده شکر گفت: اگر خداوند به انسان فرزندی داد، فوراً سجده کند. در صورت سالم بودن اعضای بدن نوزاد، بگوید خدایا شکرت که به من فرزندی داده‌ای که اعضایش سالم است. همان‌طوری‌که حضرت امام زین العابدین (ع) این کار را انجام می‌داد؛ وقتی خداوند، فرزندی به او عطا می‌کرد، از دختر یا پسر بودنش نمی‌پرسید، بلکه همین‌قدر که متوجه می‌شد فرزند، ناقص نیست و از لحاظ بدنی سالم است، فوراً به سجده می‌رفت و شکر خدا را انجام می‌داد.

این مولف و استاد حوزوی درباره آثار سجده طولانی گفت: در روایتی از حضرت رسول الله (ص) درباره آثار سجده طولانی آمده است: «إذا أرَدتَ أن یَحشُرَکَ اللّهُ مَعی فَأطِلِ السُّجودَ بینَ یَدَی اللّهِ الواحِدِ القَهّارِ»؛ یعنی اگر می‌خواهی خداوند تو را با من محشور فرماید، در پیشگاه خدای واحد قهّار هر مقداری که می‌توانی سجده‌ات را طولانی کن و مدتی در سجده بمان.

وی افزود: در حالات ابن ابی عمیر از اصحاب حضرت امام صادق «علیه السلام» آمده است: «کان یسجد سجده شکر بعد صلاه الفجر الی زوال الشمس»؛ وی بعد از نماز صبح، سجده شکر می‌کرد و سر بر نمی‌داشت مگر هنگام زوال آفتاب!

سجده از منظر امام راحل

این شاگرد امام خمینی (ره) به سجده از منظر امام راحل اشاره و گفت: سجده از منظر امام راحل، ترک خویشتن است؛ انسان در حالت سجده وجودش را از هواهای نفسانی تخلیه می‌کند. چون در وضعیت سجده، توجه و انقطاع شدید می‌شود و حالتی از تقرب و نورانیت به فرد دست می‌دهد.

وی ادامه داد: حضرت امام در باب ششم کتاب آداب نماز درباره سرّ اجمالی سجده می‌فرماید: «و آن نزد اصحاب عرفان و ارباب قلوب، ترک خویشتن و چشم بستن از‎ ‎‌ماسوی؛ و به معراج یونسی – که به فرو رفتن در بطن ماهی حاصل شد – متحقّق‌‎ ‎‌شدن به توجه به اصل خویش بی‌رؤیت حجاب. و در سر بر تراب نهادن، ‎ ‎‌اشارت به رؤیت جمال جمیل است در باطن قلب خاک و اصل عالم طبیعت. و نهادن‌ام الدّماغ، که مرکز سلطان نفس است و عرش الرّوح است، به ادنی‌‎ عتبۀ مقام قدس، و دیدن عالم خاک است عتبۀ مالک الملوک.»؛ انسان باید به اصل خود و به آن «بَلی» که در عالم ذر گفت توجه کند.

وی افزود: از آداب قلبیه سجود یافتن حقیقت فطریّه توحیدی است که «کل مولود یولد علی الفطره». انسان با آمدن به این دنیا به محبت دنیا و وسایل دنیا آلوده شد. حالا انسان باید برگردد به همان حالت طبیعت اولیه‌اش که توحید است و این تعلقات را از خود بیرون کند و از حجاب‌ها خارج شود. انسان باید اصل و ریشه خود را پیدا کند. این‌که از کجا آمده؟ در کجاست؟ و به کجا می‌رود؟ حضرت علی (ع) می‌فرماید: «رَحِمَ الله امْرَاً عَرِفَ مِنْ اَیْنَ و فی اَیْنَ وَ اِلی اَیْنَ»؛ خدا رحمت کند آن کسی را که بداند از کجا آمده، برای چه آمده و به کجا می‌رود.

حقیقت سجده

این استاد عرفان اسلامی درباره حقیقت سجده گفت: امام صادق (ع) در روایتی فرمودند: «عن مِصباحِ الشَّریعه. قٰالَ الصّادِقُ عَلَیْهِ السَّلامُ: مَا خَسِرَ، وَ اللَّه، مَنْ أَتَی‌‎ ‎‌بِحَقِیقَهِ السُّجُودِ وَ لَوْ کَانَ فِی الْعُمْرِ مَرَّهً وَاحِدَهً. وَ مَا أَفْلَحَ مَنْ خَلاَ بِرَبِّهِ فِی مِثْلِ ذَلِکَ‌‎ ‎‌الْحَالِ تَشْبِیهاً بِمُخَادِعٍ نَفْسَه، غَافِلاً لاَهِیاً عَمَّا أَعَدَّهُ اللّهُ لِلسَّاجِدِینَ مِنْ أُنْسِ‌‎ ‎‌الْعَاجِلِ وَ رَاحَهِ الاْجِلِ.»؛ اگر بندۀ خدا در مجموع عمرش ولو یک مرتبه، سجود کاملی را با حقیقت، آداب و آثاری که دارد انجام بدهد، هیچ‌گاه خسارت و زیان نکرده است. و هیچ‌وقت روی رستگاری را نخواهد دید اگر در حال سجود خلوت کند ولی با خودش خدعه کند. اگر انسان نتواند در تمام عمرش یک سجده کاملی را با آن حالت خضوع تام، بصیرت و معرفت انجام دهد در واقع خودش را فریب داده است و در حالت غفلت به سر می‌برد. و نمی‌داند که خدا برای سجده‌کنندگان واقعی و اهل سجود چه چیزهایی را در دنیا و آخرت آماده کرده است.

وی ادامه داد: امام می‌فرماید: اگر بندۀ خدا، سجدۀ خود را در محضر خدا زیبا کند، هیچ‌گاه از خدا دور نخواهد شد؛ چون در سجود، تقرّب به دست می‌آید. بندۀ خدا باید در حال سجود این تقرّب و نزدیکی خود به خدا را احساس کند. «وَ لاَ‌‎ ‎‌قَرُبَ إِلَیْهِ أَبَداً مَنْ أَسَاءَ أَدَبَهُ وَ ضَیَّعَ حُرْمَتَهُ بِتَعَلُّقِ قَلْبِهِ بِسِوَاهُ فِی حَالِ سُجُودِهِ. ‎ ‎‌فَاسْجُدْ سُجُودَ»؛ هم‌چنین آن بنده‌ای که اسائۀ ادب کرده و در محضر خدا، سجدۀ دروغین کند و حرمت و عظمت خدا را ضایع کند و خدا نگاه کند و ببیند که دلش پیش خدا نیست، چنین بنده‌ای به خدا نزدیک نخواهد شد. کسی که قلبش در حال سجود، جای دیگری است، در محضر خدا اسائۀ ادب کرده است. انسان باید در حالت انقطاع و سجود فقط خداوند را که محبوب و معشوق ازلی است در نظر بیاورد.

سجده عرفانی و نحوه تحصیل آن

آیت الله کمیلی خراسانی در پایان به آداب سجود عرفانی و نحوه تحصیل اشاره و گفت: : «فَاسجُدْ سُجودَ مُتَواضِعٍ لله تعالی ذَلیلٍ»؛ انسان باید سجده‌اش، متواضعانه باشد و در هنگام سجده متوجه عظمت خداوند و ذلت و خواری خودش شود. «عَلِمَ أنّهُ خُلِقَ مِن تُرابٍ یَطؤهُ الخَلقُ»؛ انسان باید به این معرفت رسیده باشد که من از خاک و گِل خلق شده‌ام. این خاک، همان خاکی است که خلق خدا با کفش و پاهای خود بر روی آن راه می‌روند. این خاک، دیگر تکبّر، خودبینی و بزرگ‌بینی ندارد. لذا وقتی انسان به این مُهر که از خاک است توجه کند قهراً آن حالت‌های معنوی نیز برایش حاصل خواهد شد.

*اختصاصی عترتنا

پایان پیام/.

شبکه های اجتماعی عترتنا: کانال تلگرام  / کانال ایتا  / کانال سروش  / پیچ اینستاگرام / آپارات