زمان مطالعه: ۷ دقیقه
آیت‌الله العظمی مدرسی گفت: حروف مقطعه به شنونده انگیزه تفکر و تعقل می‌دهد. مفسرین مطالب بسیاری در مورد حروف مقطعه گفته‌اند. که شاید بهتر است حروف مقطعه را اشاراتی بین خداوند و اولیای خاص او تلقی کنیم.
آیت‌الله العظمی سیدمحمدتقی مدرسی از مراجع تقلید در اولین جلسه تفسیر و تدبر در سوره «رعد» به مناسبت ماه مبارک رمضان که به صورت مجازی برگزار می‌شود، با اشاره به مهمانی خداوند در ماه مبارک رمضان گفت: در آخرین روز جمعه ماه معظم شعبان پیغمبر اکرم(ص) خطاب به مسلمین فرمودند: ماه رمضان فرا رسید، ماهی است که تمامی شما نزد خداوند دعوت شدید. (ضیافت الله)، این تعبیر بسیار پرمعناست. وی ادامه داد: ضیافت الله یا همان مهمانی خداوند، خدای ارحم الراحمین، خدای رئوف و رحیم، خدایی که ما همواره در سایه نعمت او هستیم، مهمانی می‌دهد. هر مهمانی پذیرایی دارد. پذیرایی خداوند در ماه مبارک رمضان از مهمانان چیست و چگونه باید از این پذیرایی بهره حقیقی و بیشتر ببریم؟
چهار نوع پذیرایی در ماه مبارک رمضان
مؤلف تفسیر هدایت با اشاره به توصیف ماه مبارک رمضان در قرآن کریم اظهار کرد: در قرآن مجید در مورد ماه مبارک رمضان چند مطلب ذکر شده که می‌تواند همان پذیرایی حضرت حق از ما باشد. مطلب اول: خداوند می‌فرماید: (شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانِ؛ ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [کتابى] که مردم را راهبر، و [متضمّن] دلایل آشکار هدایت، و [میزان] تشخیص حق از باطل است). (بقره، ۱۸۵)
وی اضافه کرد: ماه مبارک رمضان بهار قرآن است، ماه کتابی است که ما را هدایت و راه حق را از باطل جدا می‌کند و شفیع ما است؛ (هُدىً لِلنَّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانِ) یعنی ماهی که اگر از آن بهره صحیح ببریم، از غلتیدن در باطل و ضلالت نجات می‌یابیم. فرقان یعنی جداکننده حق از باطل و خوب از بد.
وی با اشاره به مطلب دوم، افزود: ماه مبارک رمضان، ماهی است که در آن شب قدر است؛ شب قدری که به یک عمر می‌ارزد. (لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است). (قدر،۳) هزار ماه یعنی بیش از هشتاد سال که عمر طبیعی یک انسان است. ممکن است کسی در عمر خود حرکت و تلاشی کند و به نقطه‌ای برسد ولی دیگری با حرکت در شب قدر راه هشتاد ساله را بپیماید.
آیت‌الله مدرسی تصریح کرد: مطلب سوم: پذیرایی دیگر در ماه مبارک، دعا است. (وَإِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ؛ و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعاى دعاکننده را -به هنگامى که مرا بخواند- اجابت مى‌کنم، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند). (بقره، ۱۸۶) خداوند به بندگان خود می‌فرماید: من از شما دور نیستم، دعا کنید و از من مطالب خود را بخواهید که به شما عطا می‌کنم.
این مرجع تقلید بیان کرد: مطلب چهارم: روزه‌داری در ماه مبارک است. روزه در حقیقت و در عالم معنا بشر را از آتش جهنم بیمه می‌کند. (الصوم جُنه من النار؛ روزه سپر آتش جهنم است). (کافی، ج ۴، ص ۱۶۲) روزه در عالم ظاهر صحت، سلامت، محبت، همبستگی با دیگران و ده‌ها منفعت دیگر دارد.
آیت الله مدرسی اظهار کرد: اینها چهار نوع پذیرایی است که خداوند برای مهمانان خود در این ماه فراهم کرده است. در مطالبی که در مورد آیات قرآن بیان می‌شود، گاهی مطالب پیچیده است. متأسفانه انسان امروزی راحت‌طلب شده و همین امر باعث شده مغز و تفکر انسان محدود شود.
وی ادامه داد: با آمدن وسایل الکترونیک، فرهنگ غالب بشر دچار انحطاط شده است، دیگر کسی به مغز خود فشار نمی‌آورد که این بسیار خطرناک است. مانند کسی که مدت‌ها در جای تاریک باشد و بینایی خود را از دست بدهد. کسی که تفکر و تعقل را کنار بگذارد و از مغز خود استفاده نکند، به کندی ذهن و نارسایی مغز مبتلا می‌شود و قدرت فهم و درک را از دست می‌دهد.
دستور قرآن به تفکر و تعقل
آیت الله مدرسی با اشاره به تأکید قرآن بر تفکر بیان کرد: از این جهت نباید همیشه به دنبال مسائل آسان باشیم. مطالب اگر مقداری پیچیده و نیاز به تفکر داشته باشد، خوب است و انسان مغز خود را به کار می‌گیرد. آیات قرآن بر این مطلب تأکید بسیاری دارد. (وَأَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ؛ و این قرآن را به سوى تو فرود آوردیم، تا براى مردم آنچه را به سوى ایشان نازل شده است توضیح دهى، و امید که آنان بیندیشند). (نحل، ۴۴)؛ (لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ کِتاباً فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلا تَعْقِلُونَ؛ در حقیقت، ما کتابى به سوى شما نازل کردیم که یاد شما در آن است. آیا نمى‌اندیشید؟) (انبیا، ۱۰)؛ (أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها؛ آیا به آیات قرآن نمى‌اندیشند؟ یا [مگر] بر دل‌هایشان قفل‌هایى نهاده شده است؟). (محمد، ۲۴)
وی ادامه داد: در آیات قرآن بسیاری از مسائل بیان شده است، ظاهر آیه بسیار واضح است ولی با دقت بیشتر درمی‌یابیم که آیه لایه‌های دیگری نیز دارد که برای درک آن‌ها نیاز به تفکر و تعقل است که به یاری خداوند میسر می‌شود. فرموده‌اند قرآن اشارات، دلائل و لطایفی دارد؛ قرآن هفت لایه بلکه هفتاد بطن دارد.
حروف مقطعه؛ اشاراتی میان خدا و اولیاء الهی
مؤلف تفسیر هدایت حروف مقطعه در برخی سور قرآنی را انگیزه‌ای برای تفکر و تعقل دانست و گفت: سوره مبارکه «رعد» مانند بسیاری از سوره‌های دیگر قرآن کریم با حروف مقطعه آغاز می‌شود. (المر)حروف مقطعه به شنونده انگیزه تفکر و تعقل می‌دهد. مفسرین مطالب بسیاری در مورد حروف مقطعه گفته‌اند. قبلاً اشاره کرده بودیم که شاید بهتر است حروف مقطعه را اشاراتی بین خداوند و اولیای خاص او تلقی کنیم.
وی ادامه داد: شاید بشر روزی به این نکته برسد که تمام حروف دو معنا دارد. یک معنای طبیعی و یک معنای وضعی. معنای طبیعی به این معنی که تمامی افراد در مورد معنای یک کلمه به یک نتیجه واحد رسیده‌اند؛ یعنی کسی معنی را وضع نکرده است. معنای وضعی یعنی به صورت قراردادی معنا وضع شده است.
تفسیری بر حروف مقطعه در آغاز سوره رعد
آیت‌الله مدرسی اظهار کرد: شاید در علم زبان‌شناسی روزی به این نکته برسیم اما در حال حاضر گذرا می‌گوییم که (الف) به معنی الله است و اشاره به ذات مقدس خداوند دارد. (لام) به معنی لا اله الا هو الحی القیوم است. لا شریک له، خدا هست و هیچ چیز و کسی شبیه به او نیست. شاید اشاره به صمد نیز داشته باشد.
وی ادامه داد: و اما (راء) شاید اشاره به رحمت و رأفت الهی باشد. خداوند رحمن و رحیم و رئوف است؛ یعنی ممکن است اشاره‌ای باشد به اسماء حسنای الهی که منبع هر خیری است. خداوند ارحم الراحمین و غنی بالذات است نیازی به ما نداشته بلکه انسان را خلق کرده که به او سود برساند. (عبدی خلقتک لتربح علی لا لأربح علیک؛ ای بنده من تو را آفریدم که به تو سود برسانم نه اینکه خود بهره‌ای ببرم). (شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص، ۳۱۹). (وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ؛ و جن و انس را نیافریدم جز براى آنکه مرا بپرستند). (ذاریات، ۵۶)
این مرجع تقلید افزود: خداوند به ما رحمت کرده، ما چیزی نبودیم و بدون رحمت او کاری نمی‌توانستیم به سرانجام برسانیم. به عنوان مثال انسان چه منفعتی برای خورشید دارد؟ این خورشید است که به انسان‌ها سود می‌رساند. خداوند خورشید و دیگر نعمت‌ها را برای ما خلق کرده است. هر چه هست از اوست. نعمت‌های بی‌شماری که برای انسان فراهم شده است به سبب رحمت و رأفت خداوند است. (وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَهَ اللَّهِ لا تُحْصُوها؛ و اگر نعمت[هاى] خدا را شماره کنید، آن را نمى‌توانید بشمارید). (نحل، ۱۸)این حرف (ر) به رحمت و رأفت اشاره دارد.
آیت‌الله مدرسی در ادامه تفسیر این آیه گفت: حال این حروف به چه معناست؟ در ادامه می‌فرماید: (تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ) اینها آیات کتاب است. کدام کتاب؟ آیات چیست؟ اینجا بحث بسیار عمیق و ژرف است. از نظر زبان عربی کتاب یعنی چیزی که ثابت است. در عالم خلقت، حقایق در یک کتاب است. حقیقت ثابت که دروغ و تخیل و تصور در آن نیست.
حروف مقطعه خلاصه حقایق سوره
وی تصریح کرد: کتاب حقایق را به انسان تعلیم می‌دهد که آیات است. کتاب یکی است و آیات متعدد است؛ هر دو یک حقیقت است. آنچه در قرآن می‌خوانیم، همان است که در حقیقت نیز وجود دارد. این معنایی است که برخی مفسرین ژرف‌نگر بیان کرده‌اند و به نظر دقیق است. این کتاب حقایقی دارد و خلاصه این حقایق همین حروف مقطعه است.
مؤلف تفسیر هدایت به موضوع کلی سوره رعد اشاره و بیان کرد: به نظر می‌رسد موضوع مهم سوره رعد این است که بشر باید فکر خود را وسیع کند و از زندان ذات و نفس رها شود. طبیعت و دنیای اطراف خود را ببیند و به واقعیت و حقیقت ماواری آن‌ها برسد. اگر خورشید را می‌بیند، بگوید: سبحان الله. نیرویی که خورشید را خلق کرده ببیند. در همه چیز تأمل کند و قدرت خالق و تدبیر او را درک کند. از خلال دیدن نعمت‌ها و خلقت خداوند به ماورا عبور کنیم. پیامبر اکرم(ص) شب‌ها از خواب برمی‌خاستند، ستارگان را نظاره می‌کردند و می‌فرمودند: (رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ؛ پروردگارا، اینها را بیهوده نیافریده‌اى؛ منزهى تو! پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار). (آل عمران، ۱۹۱)
وی ادامه داد: مؤمن همیشه و در هر زمان با عالم خلقت در ارتباط است، اما عالم خلقت او را مجذوب خود نمی‌کند چون به دنبال خالق است. زیبایی را می‌بیند، می‌گوید: ای خدای زیبا. عظمت را درک می‌کند، می‌گوید: ای خدای بزرگ. صحرای پهناور و دریای مواج را که می‌بیند، می‌گوید: سبحان الله. این ویژگی مؤمن است. شاید باید از این سوره این ویژگی را بیاموزیم. با دیدن حقایق به خداوند برسیم؛ وقتی خدا را شناختیم، خود را بهتر می‌شناسیم. وجدان ما روشن می‌شود، عقل به تکاپو می‌افتد، اینجاست که به قله درک و فهم می‌رسیم. ذکر خداوند را می‌گویم، شکرگزاری می‌کنیم. خداوند نیز در مقابل ما را یاد می‌کند.
این مرجع تقلید شیعیان در پایان گفت: این مسیر یک طرفه نیست. خداوند به تعبیر ادعیه مختلف، جلیس الذاکرین است؛ یعنی همنشین ذاکرین. وقتی خداوند را یاد می‌کنیم او نیز ما را فراموش نمی‌کند و با ما خواهد بود. دیگر چه از این بیشتر می‌خواهیم؟ در دعای ماه شعبان می‌گوییم: (اظلنی فی ذراک؛ مرا در سایه رحمت خود قرار بده). شاید این مورد اساسی سوره رعد باشد. کلمه رعد که حقیقتی طبیعی است به این اشاره دارد که طبیعت را ببینیم ولی آن را مقدس ندانیم بلکه پلی قلمداد کنیم که ما را به ماورای طبیعت برساند.
پایان پیام/.
شبکه‌های اجتماعی عترتنا: کانال تلگرام / کانال ایتا / کانال سروش / پیچ اینستاگرام
دیگر مطالب سرویس مراجع معظم تقلید را اینجا کلیک نموده و بخوانید
https://etratona.ir/?p=3807
