زمان مطالعه: 7 دقیقه

به گزارش خبرنگار عترتنا؛ در سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران به محضر فقیه عارف حضرت آیت الله محمدصالح کمیلی خراسانی از شاگردان حضرت امام راحل رضوان‌الله‌علیه و بزرگان نجف مانند مرحوم آیت الله العظمی خویی رسیدیم که در زمینه عرفانی به مدت ۲۴ سال از محضر آیت الحق سید هاشم حداد رضوان الله علیه تلمذ کردند.

با توجه به کثرت تألیفات این استاد برجسته عرفان اسلامی، در زمینه عرفان شیعی و نوع بیان، ساختار نوشتاری و ادبی خاصی که در تألیفات ایشان مطرح است با ایشان گفت‌وگویی صورت گرفت که در ادامه می‌آید.

عترتنا: هدف و انتشار آثار مکتوب و صوتی حضرتعالی چه بوده است و علاقمندان به مباحث عرفانی کدام آثار را بر اساس چه ترتیب و سطحی مطالعه کنند؟

معرفی آثار مکتوب و هدف از انتشار آن

بر روی تمام آثار، مسئله عرفان عملی و کاربردی جلوه‌گر و مشهود است. هدف از انتشار آثار مکتوب و صوتی، ترویج و تقویت عرفان عملی شیعی اثنی عشری است. در سلسله آثار و کتب از کتاب مفاتیح السلوک شروع کنید که راهنمایی برای اهل سیر و سلوک است. این کتاب جیبی را در سفر و حضر به همراه خود داشته باشید. کتاب مفاتیح‌السلوک، مفتاح و کلیدِ راه سیر و سلوک الی الله بوده و آدابی در آن بیان شده است. در انتهای کتاب نیز چهل حدیث همراه ترجمه فارسی آمده است و برای هر کدام یک نکته عرفانی بیان شده است.

همچنین یک کلیاتی در کتاب المطالب السلوکیه آمده است. و نیز یک نظم سلوکی در کتاب صد منزل دل وجود دارد و یک ترتیب بسیار خوبی در سیر منازل برای افراد مبتدی، متوسط و پایانی لحاظ شده است.

کتاب عرفان اهل بیتی نیز یک دوره عرفان شیعی از شرح کتاب مصباح‌الشریعه منسوب به حضرت امام جعفر صادقعلیه‌السلام است که فعلاً جلد اول آن چاپ شده است.

چرا آثار منتشر شده روان و قابل فهم برای عموم مخاطبین است؟

عترتنا: در کتب جنابعالی از لغات پیچیده و غامض عرفانی و عرفان نظری بسیار کم استفاده شده و خواندن و درک مطالب برای خواننده راحت است آیا در این خصوص نیت و هدف خاصی دنبال می‌شود؟

در تمام آثار بیش‌تر جنبه تربیتی و پرورشی رفقا و اهل سلوک در نظر گرفته شده است. این مطالب ابتدا در جلسات سلوکی که برای شاگردان جنبه تربیتی داشت گفتگو می‌شد. چون هدف تربیتی و عرفانی است باید طوری صحبت کرد تا با واقعیت تطبیق داشته باشد و بتواند سالک را از درجات پایین به درجات بالاتر رشد دهد. لذا ایجاب می‌کرد تا یک زبانِ روانِ قابل فهم استفاده شود به دلیل اینکه در اجتماعات سلوکی همه نوع سالکی وجود دارد و باید طوری صحبت کرد تا همه استفاده لازم را ببرند.

عترتنا: یکی از آثار و تالیفات ارزشمند حضرتعالی کتاب حداد در آینه حداد است. یک خاطره ناب یا یک نکته معرفتی از این کتاب یا کلیدی‌ترین خاطره خود را از استادتان بیان فرمایید تا به عنوان یادگار برای اهل سلوک بماند.

بنده به مدت ۲۴ سال توفیق شاگردی در محضر استاد سید هاشم حداد رضوان الله‌علیه را داشتم. علاقه، محبت و ارادت بنده به استاد ۲۴ساعته بود و مسئله استادی خیلی اهمیت داشت. اگر شاگرد خود را در استاد فانی کند، راهش بسیار نزدیک می‌شود. بالاخره بت نفس با این برنامه شکسته می‌شود. این محبت و ارادت همیشه در وجود بنده هست. بوی عطر استاد را گاهی استشمام می‌کنم. گاهی نیز یک دفعه سلام، تحیت و درود نسبت به ایشان در نفس ایجاد می‌شود. خاطرات گذشته مرتب در نظر بنده جلوه‌گر می‌شود.

مهمترین توصیه عارف سفر کرده مرحوم سید هاشم حداد

مهمترین توصیه ایشان که بر روی آن بسیار تاکید داشت این بود که: اذْکُرُوا اللّهِ فی جمیع الاحوال و الازمنه و الاَمکنه. یاد خدا را به صورت ملکه و دایم در هر حال، مکان و زمانی داشته باشید. بنده نیز این توصیه را نسبت به شاگردان دارم تا روی این مسئله پایه‌گذاری و تکیه کنند و ان‌شاء الله موفق شوند و راه را به پیش ببرند.

عترتنا: ویژگی کتاب حداد در آینه حداد نسبت به کتاب روح مجرد علامه طهرانی چیست؟

کتاب روح مجرد سفرنامه علامه طهرانی به عراق است. وقتی وارد عراق می‌شد به منزل استاد مشرف می‌شد و مدتی آنجا بود. سپس به بیان رفتار و گفتار استاد یا خاطراتی که از استاد و رفقایی که به منزل ایشان تشرف می‌یافتند می‌پرداخت. البته وقتی یک نکته معرفتی از استاد را می‌نوشت، قلم فرسایی می‌کرد تا بتواند آن را مستدل ارائه دهد. لذا سراغ ادله و استدلالات می‌رفت.

مثلاً وقتی می‌نوشت در محضر آقا فتوحات مکیه ابن عربی را می‌خواندیم و آقا امر می‌کرد تا این مطالب را گفتگو کنیم سراغ اثبات تشیع ابن عربی می‌رفت و شروع به استدال می‌کرد تا خواننده موقع مطالعه به این موضوع توجه کند؛ نسبت به این مطالب خیلی حساس بود لذا روح مجرد، کتاب قطوری شد.

ضرورت داشت یک کتاب اختصاصی به دور از مطالب حاشیه و استدلالات علمی درباره آقای سید هاشم حداد رضوان الله علیه نوشته شود. در گذشته دو کار انجام شد. کتاب روح مجرد با کمک بعضی از شاگردان تلخیص شد و آنچه مربوط به آقای حداد (زندگینامه و خاطرات) بود در قالب چندین جزوه گردآوری شد. سپس با استفاده از جزوات، سایر مطالب گردآوری شده و همین‌طور خاطرات بنده از استاد یک کتاب واحد تدوین شد.

در کتاب روح مجرد خیلی کم به شبهات مطرح شده در خصوص آقای حداد پرداخته شده است؛ لذا با توجه به مغفول ماندن این مطلب ضرورت داشت فصل پایانی کتاب به بیان شبهات اختصاص پیدا کند.

مقصود عرفان از نظر آیت الله کمیلی عرفان اهل بیتی است

عترتنا: بعضی از افراد به ظاهر اهل معرفت دو واژه عرفان و اهل‌بیت علیهم‌السلام را تفکیک می‌کنند. بعضی نیز می‌گویند ما پیرو اهل بیت علیهم‌السلام هستیم و با عرفان میانه‌ای نداریم. حضرتعالی از نوشتن کتاب عرفان اهل بیتی علیهم‌السلام چه هدف و مقصودی داشتید؟

مقصود بنده از عرفان، عرفان شیعی عملی اثنی عشری است. یک سالک باید در لباس عمل نشان دهد که چقدر از این عرفان تبعیت دارد. عرفان عملی شیعی اثنی عشری، عرفان اهل بیتی را در بردارد. بنده هیچ تفکیکی بین راه توحید صحیح و راه اهل‌بیت علیهم‌السلام نمی‌بینم.

چون اگر انسان در خط توحید پیش برود حتماً از نظر روحی با ذوات و ارواح مقدسه برخورد می‌کند. نمی‌شود شخصی صد در صد موحد کامل شود اما با ارواح بلند مرتبه و مقدسه ارتباط نداشته باشد. همین مطلب مبنای بنده برای اثبات تشیع ابن عربی، مولوی، حافظ و امثال آن‌هاست.

وقتی گفته‌های این بزرگان را نگاه کنیم متوجه می‌شویم از یک مقام توحیدی بالایی برخوردار بودند. آیا می‌شود کسی به آن توحید الهی و تجرد توحیدی محض دست یابد اما با اولیای او هیچ آشنایی نداشته باشد؟ در فتوحات ابن عربی ذکر شده که با حضرت حجتعجل الله تعالی فرجه الشریف و با ائمه به ویژه حضرت علیعلیه‌السلام ارتباط داشتند. این مطلب اثبات می‌کند فرقی بین توحید صحیح و ولایت صحیح نیست.

ممکن است در فرقه‌های نوظهور مسائل دیگری پیش بیاید و خط و خطوط دیگری داشته باشند اما این به ما ربطی ندارد. از همان اول گفته‌ام که خدا، اولیای خدا و محمد و آل محمدصلوات‌الله‌علیهم را دوست دارم و با آن‌ها نیز پیش رفته‌ام. ذات ما یک ذاتی است که با این معانی معجون شده است.

مباحث اخلاق در برنامه های آتی

عترتنا: مطلع شدیم که حضرتعالی در مقوله اخلاق، تالیف مستقلی با عنوان اخلاق اهل‌بیتی در برنامه خود دارید که به زودی چاپ می‌شود. همواره یکی از مسائل مطرح شده خلط مباحث اخلاق و عرفان بوده است. چگونه می‌توان به تعریف درستی از اخلاق و عرفان رسید و وجه اشتراک و افتراق بین آن‌ها چیست؟ همچنین خوانندگان در کتاب اخلاق اهل‌بیتی که شرح دعای مکارم الاخلاق است باید به دنبال چه نکاتی باشند تا بیش‌ترین بهره و استفاده را از مطالب این کتاب ببرند؟

اخلاق بر دو قسم است. یک قسم اخلاقِ عملی و رفتاری است که سالک باید آن را در رفتار و گفتار خود لحاظ کند. قسم دیگر اخلاق معرفتی و درونی شخص سالک است. اخلاق عمومی که گفتارش خیلی مشهور و معروف است با اخلاق دقیق و عمیق عرفانی که مشایخ طریقت، آداب و اخلاقی را برای آن وضع کرده‌اند متفاوت است. آنچه در دعای مکارم‌الاخلاق آمده هر دو جنبه اخلاق یعنی هم اخلاقِ رفتاری و گفتاری و هم اخلاق قلبیه و درونی را در بر دارد. این تزکیه و تهذیب اخلاق باید درون شخص سالک محقق شود. وقتی می‌گویند: تخلقوا باخلاق الله؛ خلق و خوی خدا را بگیرید دو جنبه ظاهری و باطنی دارد. انسان باید به هر دو جنبه توجه کند و در شرح دعای مکارم‌الاخلاق هر دو وجه لحاظ شده است.

ناشناخته بودن عرفان شیعی و لزوم ترویج آن

عترتنا: علت گستره زبانی، قومیتی و ملیتی در بین شاگردان، آثار و تالیفات شما چیست؟

داب و سیره این است که باید در مسائل عرفانی همان کاری را کرد که در مسائل اصول اعتقادی و نشر اسلام انجام می‌شود. چون مسئله عرفان شیعی برای بسیاری ناشناخته است و لازم است دعوت گسترده‌ای صورت بگیرد. در پیشوایان دین مثلاً امام رضاعلیه‌السلام دیده می‌شود که زنادقه از ملل و ادیان دیگر نزد امام می‌آمدند و جلسات، مباحثات و مذاکراتی با حضرت داشتند. همچنین در سیره ائمه دیده می‌شود که مسئله دعوت به خدا را مانند نشر اصول اولیه تعمیم می‌دادند.

روش بنده، روش پیشوایان دین است هرچند ممکن است ایراد وارد کنند. گاهی گفته می‌شود که این عجب، شهرت و… ممکن است روی برنامه تربیتی و عرفانی افراد تاثیر منفی بگذارد. بنده چنین نظری ندارم. همان‌طور که در زیارت جامعه کبیره آمده است ائمه توحید الهی را تعمیم می‌دادند و در همه جا نشر می‌دادند. ابزار تبلیغی در عصر حاضر بسیار گسترده شده و مثل سابق نیست. باید از این ابزار استفاده کرد.

مرحوم آیت‌الله شیخ محمد کاشف الغطا عبارت مشهوری دارد که برای دفع مفاسد اخلاقی و ایمانی و نشر فضایل در عالم باید از ابزار و راه‌هایی استفاده کرد که دشمن از آن بر علیه اسلام استفاده می‌کند. الحمدلله این توفیق برای ما و دوستان ما حاصل شده است. یکی از این ابزار، غرفه زدن در نمایشگاه کتاب بود. سال‌ها در نظرم بود تا مانند دیگران چنین غرفه‌ای داشته باشم که الحمدالله این موفقیت حاصل شد. اِن تَنصُرُوا اللهَ یَنصُرکُم وَ یُثَبِّت اقدامکم. بسیار روشن است که انتشار این مطالب با تاییدات الهی و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف روز به روز افزوده می‌شود و این یک نصرت غیبی الهی و ماخوذ از همان آیه‌ای است که تلاوت شد.

*اختصاصی عترتنا

پایان پیام/.

شبکه های اجتماعی عترتنا: کانال تلگرام  / کانال ایتا  / کانال سروش  / پیچ اینستاگرام