زمان مطالعه: 4 دقیقه

به گزارش عترتنا؛ آیت‌الله «عبدالله جوادی آملی» صبح امروز پنج‌شنبه۱۱ آبان در ادامه سلسله مباحث درس اخلاق در مسجد اعظم قم درباره بحث دنیا در قرآن و نهج البلاغه به ادامه کلمات نورانی حضرت امیر (ع) از نهج‌البلاغه پرداخت که متن سخنان ایشان به شرح زیر است:

دشمن درونی و دشمن برونی و خطر دنیازدگی

انسان در زندگی یک دشمن درونی دارد که هوای نفس او هست و این مسئله را وجود مبارک پیامبر (ص) فرمودند: اعدا عدوک نفسک بین جنبیک؛ بدترین دشمن انسان همان هواخواهی او است و دشمن بیرونی هم ابزار زرق و برق دنیاست.

بحث دنیا در قرآن و نهج البلاغه

دنیا در قرآن کریم در دو فصل جدای هم مورد بحث قرار گرفته است و در نهج‌البلاغه هم دنیا در دو بخش بحث شده است؛ اول نظام تکوینی دنیا در برابر نظام تکوینی آخرت که آسمان و زمین و انسان و موجودات دیگری دارد و همه این‌ها را قرآن کریم به عنوان آیات الهی و با عظمت و شکوه یاد کرده است.

اینها آیات الهی هستند و جز جمال و کمال چیز دیگری در آن نیست. معنای دیگر دنیا تعابیری مانند این است که این مال من است و مال و ثروت من بیشتر است و من این مقام و پست را دارم و اینقدر درآمد دارم یعنی این اوهام و قراردادها است و اینها از بدترین دشمنان انسان هستند.

دنیای مذموم و ممدوح

در نوع اول که دنیا در برابر آخرت است، زندگی و آسمان و زمین و امکاناتی دارد و گفته‌اند با دست پر محشور شوید در این صورت دنیا به خاطر مقدمه آخرت جای خیلی خوبی است و همه فضایل اخلاقی و علمی را می‌توان در دنیا فراهم کرد تا در آخرت مفید به حال ما باشد. لذا در روایات گفته‌اند که دنیا مزرعه آخرت است و ازاین‌جهت هر چه امروز انسان بکارد فردا درو خواهد کرد.

قرآن کریم و در فرمایشات حضرت امیر (ع) در نهج‌البلاغه از تمثیلات بهره زیادی برده شده است و خاصیت تمثیل آن است که دست فهم‌شنونده را گرفته و بالا می‌برد و دامنه اوج گرفته مطلب را پایین می‌آورد و شنونده مطلب را می‌فهمد؛ فایده تمثیل این است و در برهان و علوم عقلی جایی ندارد و فقط در همین مسائل یعنی فهم شنونده نقش دارد.

بنابراین در حوزه و دانشگاه مادامی‌که در مدار علم سخن بگوییم حد تام، حد ناقص و رسم تام و ناقص وجود دارد ولی در خطابات و ارشادات از تمثیل خیلی استفاده می‌کنیم و تمثیل جای خود را در منطق تحمیل کرده است ولی حرف علمی نیست و علم همان چهار تا است ولی در اخلاقیات و مواعظ، تمثیل نقش مهمی دارد و دامنه اوج گرفته مطلب را پایین می‌آورد و فهم‌شنونده را راحت می‌کند. فرمود این دنیا که کسی بگوید من از همه بهترم و مال من بیشتر است و… مورد مذمت شدید قرآن کریم قرار گرفته است.

چند بخش کردن دنیا در سوره حدید

در قرآن کریم فرمود که حیات دنیا ۵ بخش دارد، اِعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاهُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَهٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الأَمْوالِ وَ الأَوْلادِ کَمَثَلِ غَیْث أَعْجَبَ الْکُفّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَراهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً وَ فِی الآخِرَهِ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ مَغْفِرَهٌ مِنَ اللّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَیاهُ الدُّنْیا إِلاّ مَتاعُ الْغُرُورِ. بدانید که زندگی دنیا [یی که دارنده اش از ایمان و عمل تهی است،] فقط بازی و سرگرمی و آرایش و فخرفروشیتان به یکدیگر، و افزون خواهی در اموال و اولاد است، [چنین دنیایی] مانند بارانی است که محصول [سبز و خوش منظره اش] کشاورزان را به شگفتی آورد، سپس پژمرده شود و آن را زرد بینی، سپس ریز ریز و خاشاک شود! [که برای دنیاپرستان بی ایمان] در آخرت عذاب سختی است و [برای مؤمنان که دنیای خود را در راه اطاعت حق و خدمت به خلق به کار گرفتند] از سوی خدا آمرزش و خشنودی است، و زندگی دنیا جز کالای فریبنده نیست. (آیه ۲۰ سوره حدید)

ترسیم دنیا در قرآن / از کجا بدانیم دنیازده هستیم؟

خدا رحمت کند شیخ بهایی را که فرمود سوره مبارکه حدید دنیا را چند بخش کرده است؛ اگر کسی دنیازده باشد این موعظه برای او مفید است. این‌که امضای من محترم است و من این پست و مقام را دارم مثال دنیازدگی است. غیرازاین چند بخش دنیا چیز دیگری ندارد لذا اینکه گفته‌اند از گهواره تا گور دانش بجوی زیرا دنیاطلبی و در حقیقت این دشمن بزرگ از کودکی تا پیری همراه ما هست. اگر در دوره کودکی با ما نبود قرآن خطر آن را ذکر نمی‌کرد.

بیان نورانی امام صادق (ع) وقتی فردی خدمت او آمد فرمودند: کسی که در دنیا اهل بازی نیست ما هستیم؛ طولی نکشید که امام کاظم (ع) وارد خانه شد و امام صادق (ع) او را در بغل گرفت و فرمود این کودک اهل بازی نیست. بازی آنان هم عالمانه و حکیمانه است؛ از کودک کسی توقع سخنان حکیمانه ندارد ولی مراد این نیست که فقط به بازی بگذرد زیرا این سن هم مقدمه برای ساختن انسان در دوره بزرگسالی است. این مراحل دنیا همگی زهرآلود هستند و بیانات حضرت امیر (ص) در مورد این بخش‌ها هم همین است که ظاهراین دنیا سرور و باطن آن سم است.

لزوم داشتن عقل نظری و عملی برای درک فهم مطالب

در جلسات گذشته عرض شد فهم این مطالب هم نیازمند عقل نظری و هم عقل عملی است زیرا ممکن است انسان چیزی را صددرصد بفهمد که حق است ولی به آن عمل نکند؛ اگر نفس ما عاقل و کامل باشد همه گرایشات خود را مدیریت می‌کند و توازن بین آن‌ها برقرار می‌کند و عالم عامل خواهد شد وگرنه اگر نفس پراکنده‌اندیش باشد و در خاک زندگی کند؛ الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا. مردم در خوابند و تا نمردند بیدار نخواهند شد.

دستگاه اندیشه کاملا از دستگاه انگیزه جداست؛ دستگاه اندیشه در حوزه و دانشگاه و مراکز علمی فعال است و عقل موضوعات علمی را بررسی می‌کند ولی وظیفه دیگر این است که عصاره این آموخته‌ها و عقل اولی را به جان خود گره بزند و آن را به عمل تبدیل کند. امام علی (ع) فرمودند: علم و عالمی نیمی از راه است و بخواهی عقیده پیدا کنی و بهشتی بشوی و از تکاثر به کوثر برسی عقلی لازم است که عقل عملی فعال شود.

پایان پیام/.

شبکه های اجتماعی عترتنا: کانال تلگرام  / کانال ایتا  / کانال سروش  / پیچ اینستاگرام / آپارات