زمان مطالعه: ۵ دقیقه

به گزارش پایگاه تحلیلی عترتنا / خانواده؛ نقش مرد در مدیریت خانواده: خانواده در نگاه اسلام گرامی‌ترین بنیادی است که مورد تقدیس و تکریم پیامبراکرم(ص) قرار گرفته است؛ چنان‌که از آن بزرگوار روایت شده است: «ما بُنِیَ بَناءٌ فِی الإسلامِ أحَبُّ إلَی اللهِ مِن التَّزوِیجِ؛ هیچ بنیادی در اسلام بنا نشده است که در نزد خدا محبوب‌تر از بنیاد خانواده باشد».^۱

خانواده مهد تربیت و نقش تربیتی مرد در آن

سرّش این است که خانواده مهد تربیت زن و شوهر و دامن این دو، مهد تربیت انسان است که تمام آسمان‌ها و زمین در خدمت او و مسخّر او است. هر چه انسان درباره این مسأله بیشتر بیندیشد، عظمت این نهاد را بهتر و بیشتر درک می‌کند.

این سازمان از آن‌جا که حداقل از دو نفر تشکیل شده است، راهبری و مدیریت می‌خواهد. حضرت علی(ع) در عبارتی می‌فرماید: «الشّرکَهُ فِی المُلکِ تُؤَدِّی إلی الإضطرابِ وَ الشِّرکَهُ فِی الرَّأیِ تُؤَدِّی إلی الصَّوابِ؛ مشارکت در فرمان و راهبری، انسان را به اضطراب می‌کشاند؛ ولی مشارکت در اندیشه و رایزنی، انسان را به صواب و راه درست می‌رساند».^۲

این مشارکت همانند آن است که دو نفر فرمان ماشین را بگیرند و بخواهند آن را بچرخانند؛ در این‌صورت این ماشین پس از پیمودن مسافت کوتاهی یا به بیراهه می‌رود یا واژگون می‌شود. از این رو خانواده باید راهبر واحدی داشته باشد. در اسلام این راهبری بر عهده مرد قرار داده شده است.

دلالت آیه شریفه بر مدیریت مرد در خانواده

قرآن کریم می‌فرماید: «الرّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعضَهُم عَلی بَعضٍ وَ بِما أنفَقُوا مِن أموالِهِم؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنان‌اند؛ به خاطر برتری‌هایی که خداوند برای بعضی بر بعض دیگر قرار داده است و به خاطر انفاق‌هایی که از اموالشان در مورد زنان می‌کنند».^۳

سرپرستی خانواده با مرد است و دلیل آن این است که تمام مخارج و نفقه زن بر عهده مرد است؛ بنابراین، حق راهبری با او است. علاوه بر این، در علم روان‌شناسی، زن و مرد با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند که بر اساس آن تفاوت‌ها، مرد برای راهبری و تحمل مشکلات آن آمادگی بیشتری دارد.

آیه شریفه «الرّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ» محور و اساس بحث مدیریت خانواده تلقی می‌شود و حق نیز همین است. از کلمه «قَوَّامُون» مدیریت، تسلط کاری و محوریّت استفاده می‌شود؛ امّا باید گفت: متأسفانه گاهی اوقات استفاده‌های نامطلوبی از این مسأله می‌شود و گفته می‌شود که مرد حکومت مطلق دارد و هر چه بگوید درست است! حال سؤال این است که اگر مرد با حکومت مطلق اساس خانواده را به هم ریخت، آیا باز هم مرد باید حکومت داشته باشد و مدیریت کند؟ به نظر می‌رسد که هیچ توجیهی برای چنین مدیریتی وجود ندارد.

اقسام خانواده

در بحث‌های خانواده تقسیم‌های متعددی وجود دارد؛ یکی از این تقسیم‌ها چنین است که خانواده یا مستبد است یا آزاد و خانواده مستبد خانواده‌ای است که حق اظهار نظر با یک نفر است و فضای انتقاد و مشورت وجود ندارد. اگر چنین فردی پدر باشد، خانواده پدر سالار می‌شود و اگر مادر باشد، خانواده مادر سالار است و همین قضیه در زن‌ سالاری و مرد سالاری نیز وجود دارد. این ویژگی خانواده مستبد است.

در مقابل خانواده مستبد، خانواده آزاد است. در چنین خانواده‌ای کسی را با کسی کاری نیست و یک آزادی مطلقی وجود دارد. از این خانواده‌ها به عنوان خانواده متزلزل یاد می‌کنند.

امّا خانواده متعادل خانواده‌ای است که در آن مدیر، مستبد نیست. ضمن این‌که مدیریت به معنای بی‌نظمی هم نیست؛ یعنی نه آزادی مطلق و نه هرج و مرج است. پس مدیریت به چه معناست؟ «مدیریت، یک نوع تدبیر است با این ویژگی که مشورت کردن، احترام متقابل و رعایت حقوق دیگران محور این نوع خانواده است.»^۴ با

این توضیح، وجهه اول مدیریت در خانواده، مسؤولیت است و آیه شریفه «الرّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ» به این معنا است که مرد یک نوع مسؤلیتی دارد. بنابراین طبق آیه شریفه، مدیریت عمومی خانواده با مرد است؛ امّا بدان معنا نیست که دیگران هیچ‌گونه مسؤلیتی ندارند.

معنای مدیریت مرد از نظر اسلام

محدوده مدیریت در خانواده، کدام یک از زوایای زندگی زن و شوهر را شامل می‌شود؟ آیا از تقسیم‌کاری که پیغمبراکرم(ص) برای حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) معین فرمودند و کارهای داخل منزل را بر عهده حضرت فاطمه(س) گذاشتند، می‌توان استفاده کرد که مدیریت داخلی منزل بر عهده خانم‌ها است؟

وقتی عنوان مدیر مطرح می‌شود، نباید به ذهن تبادر شود که مدیر کسی است که همه اختیارات را در دست گرفته است و اگر خانم خانواده یا فرزندان بخواهند عملی را انجام دهند باید با کسب اجازه از مدیر خانواده که پدر است، انجام شود. بلکه مدیر کسی است که بتواند از مشارکت فعّال و با نشاط دیگران استفاده کند و حسن اداره داشته باشد.

«حُسن اداره به این معنا است که از هر عضو درون خانواده، طبق توانایی‌ها و دانایی‌هایش حداکثر استفاده را در جهت پیش برد مجموعه خانواده به سوی هدف آن داشت.»^۵

شیوه مدیریتی پیامبر(ص)

خدای متعال درباره شیوه مدیریتی پیغمبراکرم(ص) می‌فرماید: «فَبِما رَحمهٍ مِن اللهِ لِنتَ لَهُم وَ لَو کُنتَ فَظّاً غَلیظَ القَلبِ لَانفَضُّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم وَ استَغفِر لَهُم وَ شاوِرهُم فِی الامرِ فَاذا عَزمتَ فَتوکُّل عَلَی اللهِ انّ اللهَ یُحبَّ المُتَوکّلِین» این آیه شریفه بهترین شیوه مدیریت را به ما می‌آموزد و می‌فرماید: ای پیامبر، تو به خاطر دریافت رحمت ویژه‌ الهی این گونه با مردم مهربان شدی؛ اگر سخت، خشن و تندخو بودی، مردم از دور تو پراکنده می‌شدند و نمی‌توانستی مدیریت کنی!^۶

بنابراین، مهربانی و درک احساس طرف مقابل، اولین شرط مدیریت است. مدیر باید دل‌ها را به دست آورد تا بتواند مدیریت کند. با این که پیامبر اسلام(ص) علمش به دریای علم الهی متصل است و نیازی به مشورت ندارد، اما برای این که اصحاب خویش را اکرام کرده و به آن‌ها احترام گذاشته باشد و فکر آن‌ها را هم به جریان انداخته باشد، خدای متعال به او می‌فرماید: «وَ شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله؛ با آن‌ها مشورت کن؛ البته بعد از این مراحل تصمیم نهایی با تو است و با توکل بر خدا کار ار شروع کن».^۷ خانواده نیز همین طور است.

نقش مدیریتی مرد در خانواده

اگر گفته می‌شود مرد مدیر خانواده است، نه به این معناست که به طور مطلق هر چه بخواهد می‌تواند انجام دهد؛ بنابراین مرد باید نسبت به خانواده‌ خود لطف و مدارای زیادی داشته باشد. لطف و مدارا و نیکی به اهل خانواده جزء قوانین اولیه معاشرت در خانواده است. مرد و زن بر این اساس باید با یکدیگر زندگی کنند؛ در عین حال یک مجموعه چند نفری در برخی از موارد احتیاج به تصمیم گیری‌هایی دارند.

هنر مرد در خانه و مدیریت خانواده

هنر مرد این است که به گونه‌ای تصمیم‌ بگیرد که همه بیندیشند که در این تصمیم‌گیری حاضر بوده‌اند. در مسائلی که به همه اعضای خانواده مربوط است، بهتر آن است که با مشورت به نقطه تصمیم گیری برسند و چه بسا مرد باید در بسیاری از مسائلی که خلاف شرع نیست، تابع خانواده باشد.

شخصی به منزل امام صادق(ع) وارد شد و دید امام صادق(ع) در اندرونی نشسته و یک لباس سرخی بر دوش افکنده است. او از دیدن آن حالت امام تعجب کرد؛ اما امام برای او توضیح داد که خانم من دوست دارد لباس اندرونی را این گونه بپوشم. بنابراین اگر گفته می‌شود مدیر مرد است، برای این است که بار تصمیم‌گیری در موارد حساس بر دوش او است و این بار از دوش همسر که سرشار از عاطفه است برداشته شود؛ چون خانم‌ها در عاطفه بسیار قوی‌تر هستند و در تصمیم‌گیری‌های حساس ممکن است این عواطف آن‌ها را بلغزاند؛ به همین جهت مرد باید به کمک آن‌ها برود.

عاطفه سرشار زن در مدیریت محبت و صفا در خانواده

عاطفه سرشار زن باید خانواده را پر از محبت و صفا کند؛ امّا مرد است که باید بعد از مراحلی که در آیه شریفه ذکر شد، تصمیم نهایی را در مسائل بگیرد. این حُسنی برای مرد و کمکی برای زن است؛ مسؤلیتی برای مرد و یاوری برای زن است و این عزت و حکمت اسلام است که با این کار خانواده را از متلاشی شدن نگه داشته است. اگر این طور نبود خانواده رو به متلاشی شدن پیش می‌رفت و بهترین بنیان‌ها فرو می‌ریخت.

مردهایی که این توان را از خودشان نشان نمی‌دهند و بیش از توان خانم‌ها بر دوششان بار می‌نهند، مشقت این بارها همسرانشان را خسته و فرسوده می‌کند؛ پس این‌گونه مردها به همسرانشان ظلم می‌کنند.

پی نوشت ها:
۱- مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۵۳
۲- مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۴۵۲
۳- سوره نساء، آیه۳۴، ترجمه آیت‌الله‌ مکارم شیرازی
۴- خانواده پویا، ج۱۰، ص۲۸
۵- خانواده پویا، ج۱۰،ص۳۰
۶- سوره آل عمران، آیه ۱۵۹
۷- سوره آل عمران،

پایان پیام/.

شبکه های اجتماعی عترتنا: کانال تلگرام / کانال ایتا  / کانال سروش  / پیچ اینستاگرام

دیگر مطالب سرویس خانواده عترتنا را اینجا بخوانید