زمان مطالعه: ۶ دقیقه

به گزارش پایگاه تحلیلی عترتنا / دین و اندیشه: حجت‌الاسلام سید مهدی توکل، کارشناس مذهبی درباره علت لغزش و خطا در انسان و همچنین علت گرفتاری های دنیوی در شرح دعای روز چهاردهم اشاره نمود و سپس به شرح فرازهای این دعا پرداخت.

شرح دعای روز چهاردهم

اللَّهُمَّ لَا تُؤَاخِذْنِی فِیهِ بِالْعَثَرَاتِ وَ أَقِلْنِی فِیهِ مِنَ الْخَطَایَا وَ الْهَفَوَاتِ وَ لَا تَجْعَلْنِی غَرَضاً لِلْبَلَایَا وَ الْآفَاتِ بِعِزِّکَ یَا عِزَّ الْمُسْلِمِینَ؛ خدایا! مرا به خاطر لغزش هایم مواخذه نکن و درگذر در آن از خطاها و بیهودگی هایم و و مرا در آن نشانۀ تیر بلاها و آفت ها قرار مده به عزتت ای عزت دهندۀ مسلمانان.

درخواست بخشش از لغزش و خطاها

ابتدا از خداوند می‌خواهیم ما را به سبب لغزش‌هایی که مرتکب می‌شویم مؤاخذه نفرماید.
ذکر «عثرات» که به معنای لغزش هاست یک بار معنایی بسیار مهمی دارد و آن اینکه به خداوند عرضه می‌داریم که اگر گناهی مرتکب شده‌ایم به سبب لغزش، جهالت، غلبۀ هوای نفس و پیروی از وسوسه‌های شیطان بوده است نه اینکه نعوذ بالله می‌خواستیم خداوندی خدا و ربوبیت او را نادیده بگیریم و یا اینکه قوانین او را زیر پا بگذاریم.

لغزش ما به خاطر غلبه نفس نه ندیده گرفتن ربوبیت خدا

این همان است که در دعای ابو حمزۀ ثمالی عرضه می‌داریم: «إِلَهِی لَمْ أَعْصِکَ حِینَ عَصَیْتُکَ وَ أَنَا بِرُبُوبِیَّتِکَ جَاحِدٌ وَ لَا بِأَمْرِکَ مُسْتَخِفٌّ وَ لَا لِعُقُوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ وَ لَا لِوَعِیدِکَ مُتَهَاوِنٌ لَکِنْ خَطِیئَهٌ عَرَضَتْ وَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی وَ غَلَبَنِی هَوَای؛ خدای من هنگامی که به معصیت تو پرداختم اقدام به گناه از راه انکار خداوندیت نکردم و نه بخاطر خفیف شمردن امر تو بود و نه مجازات ترا کم اهمیت گرفتم و نسبت به آن بی‌اعتنا بودم و نه وعده کیفرت را سبک شمردم بلکه خطایی بود که در برابر من قرار گرفت و نفس اماره، حق را بر من مشتبه کرد و هوی و هوس بر من چیره شد».

در سورۀ بقره نیز می‌گوییم: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسینا أَوْ أَخْطَأْنا؛ پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن» (بقره / ۲۸۶) کنایه از اینکه اگر گناهی مرتکب شده‌ایم همه از روی فراموشی، غفلت و اشتباه بوده است نه از روی تصمیم به مخالفت خدا.

لزوم جلوگیری از لغزش با کمی دقت و توجه

البته این نکته را هم باید توجه داشت که با مقداری توجه می‌توان جلوی بسیاری از این غفلت‌ها و لغزش‌ها را گرفت. همان گونه که انسانی را تصور کنیم که برای شرکت در کنفرانس مهمی در کشور خارجه بلیط هواپیما گرفته باشد، او حتما ساعت را کوک می‌کند و یا به کسی می‌سپارد که او را بیدار نماید. حال اگر او این کارها را انجام ندهد و بخوابد و زمان بلیط هواپیما منتقضی شود و به جلسه نرسد، افرادی که عاقل هستند به او تذکر می‌دهند که چرا سهل انگاری کرده است.

در محضر خدا لغزش نکنید

ما انسان‌ها حتی اگر در محضر انسان عالم و مجتهد و یا حتی بزرگ فامیل و مانند آن باشیم تمام سعی خود را می‌کنیم تا هیچ اشتباهی را مرتکب نشویم. حال اگر مشاهده می‌شود که در محضر خداوند هستیم و دم به دم مبتلا به غفلت و غلبۀ هوای نفس می‌شویم اینها به سبب نادیده گرفتن مقام خداوند و سهل انگاری ماست.

توصیه امیرالمؤمنین(ع) هنگام عزیمت به جهاد

امیر مؤمنان (ع) در نهج البلاغه، هنگامی که به افرادی که برای دفاع از اسلام به جهاد می‌رفتند توصیه می‌کند می‌فرماید: «خوابتان باید بسیار سبک و کوتاه باشد همچون شخصی که آب را جرعه جرعه مینوشد و یا مضمضه میکند (تا توسط حملۀ دشمن غافلگیر نشوید)؛ وَ لَا تَذُوقُوا النَّوْمَ إِلَّا غِرَاراً أَوْ مَضْمَضَهً». (نهج البلاغه، نامۀ ۱۱). این نشان می‌دهد که انسان می‌تواند حتی در خواب نیز هشیاری خود را حفظ کند چه رسد به بیداری.

گناهان کوچک بابی برای ورود به گناهان بزرگ

آنگاه در فقرۀ دوم دعا همان عبارت را به بیان دیگری تکرار کرده عرضه می‌داریم: و در این روز از خطاها و بیهودگی‌هایم درگذر.
در این فقره از دعا نیز هرچند سخن از خطا و کارهای بیهوده و لهو است ولی باید دانست که همین اشتباهات و گناهانی که به ظاهر کوچک هستند می‌توانند پلی برای انجام گناهان بزرگتر باشند که باید از همان ابتدا جلوی آن‌ها را گرفت.

کسی که گناهی را انجام می‌دهد باید توجه داشته باشد که اولا: او اگر قلبش قبل از انجام گناه صد در صد نورانی بود، اکنون مقداری از آن نورانیت کم شده است و جایش را به تیرگی داده است در نتیجه انجام گناه بعدی برای او راحت‌تر خواهد بود.

اضافه بر آن، او لذت گناه را چشیده است – زیرا هر گناهی برای نفس اماره لذت بخش است – از این رو سخت‌تر می‌تواند آن گناه را رها کند. همانند کودکی که تا شیر مادر که طعم خاصی را ندارد می‌خورد به غذاهای دیگر اعتنا ندارد ولی وقتی طعم عسل، مربا و مانند آن را بچشد دیگر به شیر مادر کم علاقه می‌شود.

افرادی که می‌خواهند مقرّب درگاه باشند حتی اگر به مقدار کم مرتکب اشتباهی شوند و یا عمل لغوی را انجام دهند اثر آن را در زندگی مشاهده می‌کنند به این گونه که یا به مصیبتی گرفتار می‌شوند و یا از توفیق عمل خوبی محروم می‌شوند.

مثال آن‌ها همانند غباری است که بر شیشۀ عینک می‌نشید که به همان اندازۀ دید را بر انسان تیره می‌کند و باید همان لحظه آن را پاک کرد. بر خلاف لباس که انسان آخر هفته آن را می‌شوید و یا بر خلاف فرش که انسان سالی یک بار آن را شستشو می‌دهد.

عمل خوب و خوب‌تر در نزد خوبان عالم

حتی انسان‌هایی که بسیار به خدا نزدیک هستند، اگر دو عمل باشد که یکی خوب و یکی خوب‌تر باشد آن‌ها اگر عمل خوب را انتخاب کنند و خوب‌تر را ترک کنند، آن را برای خود گناه می‌شمارند و این همان است که می‌گویند: «حَسَناتُ الابْرَارِ سَیِّئاتُ الْمُقَرَّبینَ» یعنی گاه عمل خوب کسانی که نیکوکارند مانند خواندن نماز واجب در خانه و ترک نماز جماعت، برای کسانی که مقرّب درگاه می‌باشند گناه محسوب می‌شود.

به همین دلیل رسول خدا روزی چندین بار استغفار می‌کرد و در بیان علت آن می‌فرمود: «گاه – بر اثر معاشرت با افراد گنهکار و مجاورت با مظاهر دنیوی – لایه‌هایی بر قلبم عارض می‌شود و با هفتاد باید استغفار در شبانه روز آن‌ها را پاک می‌کنم. «وَ إِنَّهُ لَیُرَانُ عَلَی قَلْبِی وَ إِنِّی لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَهِ سَبْعِینَ مَرَّهً». (بحار الأنوار، ج۱۷، ص: ۴۴)

علت گرفتاری های دنیوی

آنگاه در بخش بعدی دعا از خداوند متعال می‌خواهیم که ما را در معرض بلاها و آفات و مصیبت‌ها قرار ندهد.  بسیاری از گرفتاری‌های دنیوی ما بر اثر گناهان ماست همان گونه که خداوند می‌فرماید: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ» (شوری / ۳۰). بنا بر این با این دعا از خداوند می‌خواهیم که طبق فقرۀ اول و دوم دعای امروز، گناهان ما را ببخشد تا به مصیبت‌های دنیوی گرفتار نشویم.

مهم بودن درخواست دعا برای عافیت و سلامت

از آن گذشته، یکی از دعاهایی که باید از خداوند طلب کنیم دعای عافیت و سلامت است همان گونه که امیر مؤمنان ع به خداوند عرضه می‌دارد: اللَّهُمَّ اجْعَلْ نَفْسِی أَوَّلَ کَرِیمَهٍ تَنْتَزِعُهَا مِنْ کَرَائِمِی وَ أَوَّلَ وَدِیعَهٍ تَرْتَجِعُهَا مِنْ وَدَائِعِ نِعَمِکَ عِنْدِی؛ «خداوندا! نخستین موهبت از مواهب خویش را که از من میگیری جان من قرار ده و جانم نخستین ودیعه از ودایع نعمتهایت باشد که از من باز میستانی (و چشم و گوش و سایر اعضایم را تا پایان عمر سالم بدار) (نهج البلاغه، خطبۀ ۲۱۵.)

این همان است که رسول خدا (ص) می‌فرماید: «نِعْمَتَانِ مَکْفُورَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِیَهُ» (خصال، ج ۱، ص ۳۱، ح ۵.) به راستی تا انسان دارای سلامتی و امنیت است قدر این دو را نمی‌داند ولی وقتی آن دو را از دست داد به اهمیت آن‌ها پی می‌برد.

در آخر خداوند را با عنوان «ای عزتی برای مسلمانان» خطاب می‌کنیم تا این دعاها را در حق ما مستجاب نماید.

راه نزدیک شدن به خداوند

واقعیت این است که انسان با دوری از گناهان و اشتباهات، به خدا نزدیک می‌شود و در نتیجه عزیز می‌گردد و کسی که نزد خدا عزیز باشد نزد همه عزیز می‌شود: مَنْ کانَ یُریدُ الْعِزَّهَ فَلِلَّهِ الْعِزَّهُ جَمیعاً (فاطر / ۱۰) و یا آنجا که خداوند می‌فرماید: «وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ» (آل عمران / ۲۶.)

مهم آن است که ما نزد خدا عزیز باشم که همان عزت، ادامه دار است و الا عزت و ذلت نزد مردم امری گذرا و مقطعی است و دیر یا زود فراموش می‌شود.

امیر مؤمنان ع در نهج البلاغه، در توصیف افرادی که با خدا هستند می‌فرماید: «قَوْمٌ أَذِلَّهٌ عِنْدَ الْمُتَکَبّرِینَ، فِی الْأَرْضِ مَجْهُولُونَ، وَ فِی السَّمَاءِ مَعْرُوفُونَ؛ آن‌ها جمعیّتی هستند که نزد متکبّران و گردنکشان خوارند، در زمین گمنامند، و در آسمانها معروف!». (نهج البلاغه، خطبۀ ۱۰۳.)

*اختصاصی عترتنا