زمان مطالعه: ۶ دقیقه

آنچه مهم است این است که انسان از رحمت و برکت معنوی که پایدار است بهرمند شود مانند آنجا که خداوند به ابراهیم و خاندان او می فرماید: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ‏ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْت‏؛ رحمت خدا و برکات خدا بر شما باد».

به گزارش پایگاه تحلیلی عترتنا / دین و اندیشه: حجت‌الاسلام سید مهدی توکل، کارشناس مذهبی درباره اهمیت درخواست بهره از نعمت های با برکت و اهمیت انجام کارهای خیر در شرح دعای روز نوزدهم اشاره نمود و سپس به شرح فرازهای این دعا پرداخت.

شرح دعای نوزدهم ماه مبارک رمضان

اللَّهُمَّ وَفِّرْ فِیهِ حَظِّی مِنْ بَرَکَاتِهِ وَ سَهِّلْ سَبِیلِی إِلَى خَیْرَاتِهِ وَ لَا تَحْرِمْنِی قَبُولَ حَسَنَاتِهِ یَا هَادِیاً إِلَى الْحَقِّ الْمُبِینِ؛ بارالها! در این‌ روز بهره‌مندی‌ مرا از برکاتش‌ بسیار بفرما و راه‌ رسیدن‌ به‌ خیرات‌ و خوبی‌هایی‌ را که‌ در آن آسان‌ نما، و مرا از قبول‌ حسناتش‌ محروم‌ مساز. ای‌ راهنمای‌ به‌ سوی‌ حقیقتی که آشکار است.

تقاضای بهره فراوان و با برکت از نعمت های الهی

ابتدا از خداوند تقاضا می کنیم بهرۀ ما را در این روز فراوان گرداند. نه تنها حظ و بهرۀ عادی، بلکه درخواست می کنیم این بهره ها فراوان و بسیار باشد.

«برکت» است و در اصل به معناى «ثبات» و استقرار چیزى است و به هر نعمت و موهبتى که پایدار بماند گفته می شود، در مقابل آن، موجودات و نعمت های بی برکت زود فانى، نابود و بی تاثر می ‏شوند. و نیز اگر مى‏بینیم به بعضى از مخازن آب‏ «برکه» گفته مى‏شود به خاطر این است که آب مدتى طولانى در آن باقى مى‏ماند.

بر اساس آیات قرآن، نعمت های دنیوی – هرچند زودگذر و از بین رونده هستند – نیز می توانند دارای برکت باشند مانند آنجا که می فرماید: : «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ‏ مِنَ‏ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ؛ و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان مى‏آوردند و تقوا پیشه مى‏کردند، به یقین برکات آسمان و زمین را بر آنها مى‏گشودیم‏». (اعراف / ۹۶) (یعنی بارانی پیوسته و به موقع و زراعت و محصولاتی دائم و بدون آفت و بسیار.)

ولی آنچه مهم است این است که انسان از رحمت و برکت معنوی که پایدار است بهرمند شود مانند آنجا که خداوند به ابراهیم و خاندان او می فرماید: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ‏ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْت‏؛ رحمت خدا و برکات خدا بر شما باد». (هود / ۷۳)

استفاده از فرصت های عمر و اهمیت آن

معنای این تقاضا این است که از خداوند بخواهیم از تمامی فرصت های این ماه استفاده کنیم. استفاده از فرصت نوعی شکر است زیرا فرصت، همان عمر است که بالاترین نعمت خداوند به حساب می آید چرا که اگر عمر نبود یعنی حیات هم نبود و در نتیجه هیچ خیری از ناحیۀ خدا به انسان نمی رسید. استفاده از فرصت نیز به این معنا است که این سرمایه را در مسیر خودش مصرف کنیم یعنی از آن برای رسیدن به خدا استفاده نماییم و همین یک نوع شکر عملی است. همان گونه که امیر مؤمنان ع می فرماید: «شُکْرُ الْمُؤْمِنِ یَظْهَرُ فِی عَمَلِه» (غرر الحکم، شمارۀ ۶۱۶۴.)‏

سپس بر اساس آیۀ «لَئِنْ‏ شَکَرْتُمْ‏ لَأَزیدَنَّکُمْ؛ اگر شکر کنید یقینا نعمت شما را زیاد می کنیم» (ابراهیم / ۷) شکر کردن عملی، موجب می شود فرصت های بیشتری برای انسان پدید آید و انسان توفیق یابد که استفادۀ بیشتر و یا کیفیت تری از این عمر انجام دهد زیرا انسان با استفاده از فرصت، خود را لایق معرفی می کند.

البته حظ و بهره از برکات به این است که انسان اهل تقوا باشد زیرا خداوند می فرماید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ‏ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقینَ؛ خداوند عمل خوب را فقط از کسانی که با تقوا هستند قبول می کند.» (مائده / ۲۷.)

دیگر اینکه انسان باید از دنیاپرستی دوری کند و گر نه وقت، انرژی و توان انسان برای دنیا صرف می شود و نمی تواند از فرصت های معنوی به شکل کامل استفاده کند. (البته کارهای دنیا را باید انجام داد ولی باید به مقدار لازم بسنده کرد).

تقاضای آسان نمودن راه برای رسیدن به کارهای خیر

سپس در دومین تقاضا می خواهیم مسیر و راه را برای رسیدن به خیرات و برکات این روز برای ما آسان فرماید.

این همان است که امیر مؤمنان ع در دعای کیمل به خداوند عرضه می دارد: «إلهی قَوِّ عَلى‏ خِدْمَتِکَ‏ جَوارحی وَاشْدُدْ عَلَى العَزیمَهِ جَوانِحی‏؛ اى پروردگار من! اعضایم را در انجام خدمتت نیرو بخش و دلم را براى آمدن به سویت قوى دار».

خیلی از کارهای خوب، با قوت قلب از طرف خداوند و عزم راسخ انجام می شود. مثلا از امام کاظم روایت شده که فرمود: اگر می ترسید در شب خواب بر شما غلبه کند و برای نماز شب بیدار نشوید دعایی قبل از خواب بخوانید که در بخشی از آن دعا آمده است: «وَ سَهِّلْ‏ لِیَ‏ الْقِیَامَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَه؛ (خدایا! در این شب قیام و برخاستن برای عبادت را برای من آسان گردان)». (مصباح المتهجد، ج ۱، ص ۱۲۳.)

تنبلی در انجام کار خیر

انسان در بسیاری از موارد هرچند می خواهد کار خیری را شروع کند، ولی کسلی، تنبلی، دودلی، و ده ها اما و اگر به سراغش می آید که نمی گذارد او به انجام آن کار خیر مبادرت ورزد. حتی گاه اسبابِ لازم برای کار خیر فراهم نمی شود. بنا بر این از خداوند می خواهیم همین موانع را کنار زند و مقدمات کار را برای ما آماده سازد. از توفیقات انسان این هست که خداوند کارهای خیر را جلوی راهش بگذارد.

ماجرای تالیف تفسیر نمونه

آیت الله مکارم برای ما نقل می کرد که روزی در دفتر بودیم و جوانی نامه ای برای ما نوشت و در آن پرسیده بود که برای تفسیر قرآن، به چه کتابی مراجعه کند.

سپس ایشان اضافه کردند که ما با خود اندیشیدیم و دیدیم به راستی تفسیری که با زبان فارسی، شیوا و جامع باشد در دسترس نیست و همان یک نامه موجب شد که ما تیمی را بسیج کردیم و برای نوشتن تفسیر نمونه اقدام کردیم.

گاه دعوت به یک منبر، موجب رسیدن به خیر دنیا و آخرت می شود، گاه خداوند به انسان این نیرو را می دهد که از مال و منال خود دل بکَند و به فقرا کمک کند. در واقع تمامی آنچه افراد در زندگی به عنوان شانس معرفی می کنند همه به نوعی همین دعایی است که از خداوند خواسته ایم. (البته چیزی به عنوان شانس وجود ندارد و هر چه هست لطف و عنایت خداوند و مقدماتی است که از قبل برای انسان چیده است).

درخواست قبولی طاعات از خداوند

آنگاه در فقرۀ بعدی دعا از خداوند می خواهیم که اگر توفیق داد کار خوبی را انجام دهیم ما را از من را از قبول حسناتش محروم نسازد.

در واقع، خداوند هرگز کسی را از نتایج خوب اعمال که انجام داده است محروم نمی کند ولی انسان گاه به گونه ای رفتار می کند که یا عملش قبول نمی شود و یا اگر قبول شود، بعد از مدتی از بین می رود.

به عنوان نمونه در روایت است که هنگام خواندن نماز – همان نمازی که ستون دین دست و موجب دوری از فحشا و منکر می شود – فقط آن بخش از نماز قبول می شود که انسان حواسش به آنچه که می گوید باشد نه آنکه طوطی وار الفاظی را طبق عادت بر زبان جاری سازد همان گونه که امام باقر علیه السلام می فرماید: «فَعَلَیک بِالْإِقْبَالِ عَلَی صَلَاتِک فَإِنَّمَا یحْسَبُ لَک مِنْهَا مَا أَقْبَلْتَ عَلَیه» (کافی، ج ۳، ص ۲۹۹، ح ۱.)

یا گاه انسان غیبتی می کند و در نتیجه نماز و روزۀ او تا چهل روز مورد قبول قرار نمی گیرد: «مَنِ اغْتَابَ مُسْلِماً أَوْ مُسْلِمَهً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ تَعَالَى صَلَاتَهُ وَ لَا صِیَامَهُ‏ أَرْبَعِینَ‏ یَوْماً إِلَّا أَنْ یَغْفِرَ لَهُ صَاحِبُه‏» (جامع الاخبار، ص ۱۴۶.)

خطر از بین رفتن خیرات

یا گاه انسان عاقبت به خیر نمی شود حسنات بسیاری از عمرش همه از بین می رود. گاه انفاق می کند ولی با منت گذاشتن و اذیت آنها را از بین می برد: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏» (بقره / ۲۶۴.)

گاه بدخلقی می کند و ایمانی که برای به دست آوردنش زحمات بسیاری کشیده است ضعیف و کمرنگ می شود: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَیُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ. (کافی، ج ۲، ص ۳۲۱، ح ۳.)

یا به عنوان نمونه از امام سجاد علیه السلام سؤال شد: اگر کسی حقّ یک مسلمان را ضایع کند، آن مسلمان چگونه می‌تواند حقّ خویش را بستاند؟ آن حضرت فرمودند: در قیامت به اندازۀ حقّ مظلوم از اعمال نیک ظالم بر می‌دارند و به اعمال مظلوم می‌افزایند/ سپس از ایشان سؤال شد: اگر ظالم، حسنه‌ای نداشته باشد، چه می‌شود؟ فرمودند: گناهان مظلوم را به پروندۀ ظالم منتقل می‌کنند: «یُؤْخَذُ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ مِنْ‏ حَسَنَاتِهِ‏ بِقَدْرِ حَقِّ الْمَظْلُومِ فَیُزَادُ عَلَى حَسَنَاتِ الْمَظْلُومِ قَالَ فَقَالَ لَهُ الْقُرَشِیُّ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لِلظَّالِمِ حَسَنَاتٌ قَالَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لِلظَّالِمِ حَسَنَاتٌ فَإِنَّ لِلْمَظْلُومِ سَیِّئَاتٍ تُؤْخَذُ مِنْ سَیِّئَاتِ الْمَظْلُومِ فَیُزَادُ عَلَى سَیِّئَاتِ الظَّالِمِ». (بحار الانوار، ج ۷، ص ۲۷۰، ح ۳۵.)

تمامی این موارد و موارد بسیار دیگر، نمونه هایی از محروم ماندن از نتیجۀ ثواب هایی است که انسان انجام داده است.

فقط خداوند انسان را به سوی حق راهنمایی می سازد

سپس در خاتمه خداوند را به این عنوان که افراد را به سوی حقی که آشکار است رهنمون می سازد مورد خطاب قرار می دهیم.

حق همیشه مبین و آشکار است و هیچ شکی در آن نیست و آیات الهی همواره روشن هستند همان گونه که می فرماید: «وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ آیاتٍ‏ بَیِّناتٍ‏ وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ» (بقره / ۹۹) خلقت دقیق انسان، نظام دقیق خورشید و ماه، این همه عجائب در عالم هستی و موارد بسیار دیگر بیانگر روشن بودن حق است. همچنین خداوند برای فهم حق و حقیقت، انبیاء و امامان را برای ما فرستاده است و به ما عقل داده است تا بتوانیم خوب را از بد تشخیص دهیم.

البته هدایت همیشه از طرف خدا و بر اساس لیاقت هاست. خداوند ابتدا بر اساس هدایت عامه یک سری توفیق ها را در اختیار همه قرار می دهد، اگر انسان از این توفیق ها، استفاده کند و بخواهد به خدا برسد، خدا در مرحلۀ دوم دست او را می گیرد و هدایت می کند.

*اختصاصی عترتنا