زمان مطالعه: ۳ دقیقه

محمدعلی انصاری صاحب تفسیر مشکاه و مفسر قرآن، در نشست مجازی که پنج‌شنبه ۲۷ اردیبهشت ماه، با موضوع «عفو و گذشت» برگزار شد، اظهار کرد: اساساً منطق اولیه اسلام در مراودات اجتماعی و روابط انسانی «مجازات به مثل» نیست و اگر بخواهیم جامعه به معنای واقعی جامعه اسلامی باشد و روح مهرورزی و اخوت اسلامی در آن حاکم گردد، نباید بدی را با بدی پاسخ دهیم.

*توصیه قرآن به عفو و گذشت

وی بیان کرد: اسلام مردم را دعوت به عفو و گذشت می‌کند و در آیه ۴۰ سوره «شوری» می‌فرماید: «وَجَزَاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِثْلُهَا ۖ فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِین؛ و انتقام بدی (مردم) به مانند آن بد رواست (نه بیشتر) و باز اگر کسی عفو کرده و (بین خود و خصم خود را به عفو) اصلاح نمود اجر او بر خداست، که خدا ستمکاران را هیچ دوست نمی‌دارد.»

وی ادامه داد: همچنین خداوند در آیه ۲۲ سوره «نور» فرموده است: «وَلَا یَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْکُمْ وَالسَّعَهِ أَنْ یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَىٰ وَالْمَسَاکِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۖ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ و نباید صاحبان ثروت و نعمت از شما درباره خویشاوندان خود و در حق مسکینان و مهاجران راه خدا از بخشش و انفاق کوتاهی کنند، باید مؤمنان عفو و صفح پیشه کنند و از بدی‌ها درگذرند، آیا دوست نمی‌دارید که خدا هم در حق شما مغفرت فرماید؟ و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.»

*جواب بدی را با بدی ندهید

انصاری گفت: بنابراین این آیات همان‌طور که خداوند از گناه بنده می‌گذرد و در برابر خطای بندگان مقابله به مثل نمی‌کند، از انسان‌ها هم انتظار می‌رود که با هم نوع خود همین‌گونه رفتار کنند و جواب بدی را با بدی ندهند. البته نباید گمان کرد که اسلام با مجازات مجرم مخالف است، زیرا ترک مجازات مجرمان در مواردی می‌تواند عوارض فردی و اجتماعی سنگینی در پی داشته باشد. مقصود از عفو در ارتباط با خداوند پوشاندن گناه نیست. پوشاندن معادل با غفران است و با صفت غفور حضرت حق مرتبط است. در هنگامهه عفو، حضرت حق نه‌تنها خطا و زشتی را ندیده می‌گیرد و می‌پوشاند‌، بلکه اثر آن را هم از میان برمی‌دارد.

صاحب تفسیر مشکاه ادامه داد: اصل اولیه در اسلام آن است که انسان نباید رفتار بد کسی را مقابله به مثل کند. زیرا خداوند در آیه ۶۳ سوره «فرقان» در قرآن کریم در وصف مؤمنان راستین می‌فرماید: «وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ و بندگان خاص خدای رحمان آنان هستند که بر روی زمین به تواضع و فروتنی راه روند و هرگاه مردم جاهل به آنها خطاب کنند با سلامت نفس (و زبان خوش) جواب دهند.»

*چهار راه اخلاقی در برابر بدی دیگران

وی بیان کرد: اگر کسی به ما بدی کند، سخن ناروایی بگوید، تهمتی بزند یا غیبتی بکند، چهار راه اخلاقی پیش روی ما قرار دارد، راه اول این است که برای رضای خدا پاسخش را ندهیم و بزرگوارانه از کنار او عبور کنیم و اگر شکایتی داریم نزد قانون ببریم. راه دوم این است که نه‌تنها پاسخش را ندهیم، بلکه از او شکایت نیز نکنیم و از حقمان درگذریم. رفتار سوم این است که او را قلباً ببخشیم و اگر با او برخورد کردیم، بدون یادآوری رفتار گذشته، با او به‌گونه‌ای رفتار کنیم که گویی هیچ چیز میان ما و او اتفاق نیوفتاده است.

انصاری در خصوص چهارمین مورد، افزود: رفتار چهارم این است که اگر او به مشکلی برخورد کرد و از دست ما بر‌آمد که مشکلش را برطرف کنیم، آستین همت بالا بزنیم و همچون یکی از عزیزان خود، به کمک او بشتابیم. به این رفتار اخلاقی در ادبیات قرآنی «صَفْح» گفته می‌شود و گرچه تمام رفتارهای پیش‌گفته، اخلاقی است، اما رفتار چهارم، مکارم اخلاق است و آدمی را به تعالی می‌رساند.

*ایکنا